„...И тогаш јас помислив на тој мој престој во Маказар, во моето родно место, и на случајот со одлуката да поработам малку во бавчата, макар што беше Велигден. Јасно ми беше дека не се сетив случајно на тоа. Се чини сум сакал да се подготвам како да му одговорам на господинот, доколку продолжи со започнатиот, а недовршен, разговор.
Јас потоа, за еден миг се оддалечив од тоа и, нишајќи се во купето, со погледот пред себе, се обидував да го замислам натамошниот пат, да го определам времето во кое ќе трае ова патување, да ги избројам преслапите низ кои ќе треба да се пробие овој воз со мене сам (доколку овие двајцата некогаш решат да ме остават и да слезат), но не успевав. Сфаќав дека не може сосема да ми допре до свеста не само секоја поединост, туку најмногу крајот на патувањето, иако знаев каде бев упатен. И така, продолжував да седам во возот повеќе или помалку, нормално, со оној студ во нозете и со извесно начекување дека господинот спроти мене можеби би можел повторно да ми го постави она иронично прашање за тоа каде сум патувал. Она, кога ме праша: „А вие, каде патувате господине?“
Но тој сега не ме праша ништо, туку почна да пофаќа околу себе, ја зеде ташната што стоеше потпрена до него и од неа извади еден дневен весник. Видов дека е саботно издание со голем културен додаток. Веќе го препознав весникот „Време“. Тој ги отвораше страниците и јас го видов насловот. Пишуваше: „Атеист набоден на грибло“. Господинот ме погледна и сфати дека сум забележал. Јас го знаев текстот. Во него беше прераскажан оној случај што веќе го спомнав, за мојата работа во бавчата во Маказар за денот Велигден. Тогаш јас навистина се набодев на грибло. Сега сфаќав кој можел да го прераскаже случајот (мојот тамошен комшија, секако) и, како приказна, со потпис на некој М. М., се објавила во весникот.
Се сетив дека тогаш главен мотив за одењето во Маказар беше отворањето, што би се рекло, на сезоната. Беше веќе крај на април и беше време да се отвори куќата и да се преземат сите оние работи во дворот и околу дворот: режење на овошките, на лозите, кастрење на гранките на меѓите наоколу, копање на леите на јагодите, подготовка на ќуповите за цвеќиња, подготовка на малку расадче за цинии – црвени и мешани, повеќебојни. Секогаш имам успех во одгледувањето на расад за цинии. Растат и до четириесеттина сантиметри, горе прават една чушка, герберна, во боја, нормално, а од стеблото под неа се разгрануваат и други цветни глави. Не мирисаат силно, не е во работата мирисот, туку во многуте бои.
Реков за главниот мотив зошто решив да отпатувам во Маказар, но не спомнав дека постоеше уште еден важен мотив – токму таа недела беше Велигден. Празник. Во селото ќе ми биде најубаво. Тука во селово имаме три цркви, која поголема, која помала. Луѓе има малку, иселено е, но тоа нема врска. Празникот е празник, та за многумина та за малкумина.
Кога доаѓаш на село вака, на пролет, си има работа. Ја разотворив куќата, пуштив малку да се проветри, ама онака, без брзање. Зошто да брзам, не дојдов овде да брзам. Важно е работите една по една да се завршат. По едно време, бидејќи беше празник, седнав малку и пред телевизорот. Телевизор со мал екран, морам поодблиску да седнам. Наоколу, надвор, амбиентот најприроден, а сепак човек си бара телевизор. Живееме во светот, што се може? Полека, телевизорот се полни со слики во врска со празникот, се анкетираат жени и мажи за тоа што значи за нив Воскресението. Тие не знаат точно за што се работи, но велат дека било многу убаво, дека изнавапцале јајца, дека било многу скапо по пазарите, ама дека накупиле доволно, дека ќе се собереле сите дома, од најстари до најмали, сите на една голема маса, и ќе почнеле да јадат.
Бре, си велам јас, какви верни во Бога, само гнетат.
Спикерот кажува: осумдесет и осум проценти од Македонците, во анкетата на Прима галуп, изјавиле дека се верници. Хм, си шепотам самиот, да не знам што е тоа верник, и јас би спаднал во тој процент. Во П., баш сега за празников, една икона во тамошната црква, почнала да мироточи, и порано мироточела но капките биле мали, а пак сега за празников, плачела ептен, гргале солзи.
Станав, го исклучив телевизорот.
Што се нервираш, пак ти, си велам себеси.
Следниот ден недела, Велигден, сонце, небо сино и сè некако радосно, толку светло, слично како што ми останало во паметењето од детството. Да, паметам. Со доаѓањето на празникот во нашиот крај, се совпаѓа и почетокот на песната на птиците. Почнува едно црцорење, се вратил и славејот, и везе. Везе а не можеш да го видиш, скриен зад својата песна.
Да се вратам на самата недела, ден Велигден. Реков, небо азур. Дворот огромен, облеан од сонце и насекаде темјанушки, еден мирис испарува од нив, мирис што не можеш да го споредиш. На тргнување, жена ми ми даде со мене да носам едно црвено јајце, симболично. Го ставив на видно место во куќата. Денот ми се стори толку широк, со толкав волумен, што ни една прегратка не би била толку голема што да може да го прегрне. Бре, си велам, каква убавина носи овој празник! Велам, си мислам, и убаво ми е и по малку сум и тажен, онака носталгичен. Таков сум, веќе и порано кажав, понекогаш и од радост се расплакувам. И кога ќе ми речат, зошто се расплака, велам, од радост плачам. А што знам, така ми се чини, што знам дали баш сосема само од радост, можеби се мешаат чувствата, сигурно се мешаат. Жена ми не можеше со мене да дојде, имаше некоја причина. Рече дека ќе дојде за ден-два. И ете, сам сум, не мислев на жена ми, но од каде да знам, можеби баш тој момент, нејзиното отсуство, ми ја создаваше таа состојба на мешање на чувствата. Убавина околу мене, а јас сам.
И одам бавно низ дворот, чекор по чекор, и си мислам, си мислам, си зборувам во себе, онака по малу необично и, од еден возрасен човек, ќе ви се стори дури и будалски. Си зборувам: За отсутноста твоја, велам, мислејќи на жена ми, утеха не е гранката од вишната расцутена, ни герберот ни мирисот од смола. Ветру, јас чекам, дувни со твојот плотен мирис, во празната круна моја. Ете, така си зборував, бидејќи чувствата, како што реков, ми беа некако поетски приподигнати.
И така, одејќи горе-долу, едно време си велам, па добро, вистина е празник, убаво е, ама денот сончев и долг, што да правам, што не земам, си велам, малку да ги копнам јагодите. Вистина празник е, Велигден, ама да свршам малку работа, па нема да направам нешто лошо.
Отидов во куќичката за алати, ја зедов мотиката, едно мало мотиче (тоа врши работа кога се во прашање јагоди) и гриблото. Друго не ми треба. Најмачно е што при ова прво копање, мораш постојано да се наведнуваш, за да тргнеш по некоја трева што не можеш со мотичето. По некое време, се исчисти леата, потоа ја зедов големата мотика и почнав да копам, да копнувам подлабоко за, како што реков, да може не само дождот, туку и воздух да влезе во коренот на јагодите. Кога ја докопав леата, го зедов гриблото, искршив со него некои грутчиња што се јавија, а потоа израмнив меѓу јагодите. Бев задоволен. Го фрлив гриблото настрана од леата, кон патчето за дома, го фрлив онака слободно, не е важно, ја распетлав кошулата, ја поткренав капата со сенчило и со подлактицата преку челото ja избришав малкуте пот.
Ми посака душата сега да испијам едно пивце, една лименка од оние од триесет денари, баш одлична мерка за вакви моменти. И тргнав, онака со мислата на пивото, забрзано тргнав кон куќата. По неколку чекори, само по неколку чекори, од мене се откина еден страшен вик, не вик туку рик, не знам како ономатопејски да го искажам. Страшен болен рик. Сум згазил на запците од гриблото. Кога во оној момент го фрлив од леата со јагоди, тоа паднало со запците нагоре и чекорејќи кон куќата, јас со сета тежина го стапнав. Не го видов во тревата. Еден забец ми се наби во стапалото оздола, безмалку да излезе на горната страна, а друг поплитко до него. Ѓонот, бидејќи гумен, не беше помогнал многу. Рачката од гриблото пак, нормално, ме удри по глава. На челото ми излезе големка џумка. Подоцна син ми ми кажа дека постоела руска поговорка: Чувај се од стапнување на грибло! Поговорката, секако, говори во преносна смисла, но јас го згазив баш моето, вистинско грибло.
Се довлечкав до куќата. Чевелот ми се наполни со крв. Мислата на пивото, нормално, сега исчезна. Се свиткав пред вратата, го собув чевелот и го фрлив настрана. Во тој момент од портатата кон мене го видов како доаѓа Симон, тукашен, селанец.
„Абре кој рикна така ѕверски?“ вели.
„Јас рикнав“, велам, „туку влегвај дома“, му велам, „онде во шкафчено ќе најдеш шише бетадин, памук, фластери и завој, брзо подај“.
Тој појде и ги донесе работите. Почнав со памукот да бришам. Чекав да престане да тече крв, ама никако.
„Море што ти е убава крвта“, ми вели Симон.
„Остави ја таа работа сега“, му велам јас, „крв ко крв. Извади голем фластер“, му велам, „и гледај да не фаќаш со прстите кај што не треба. Не ти се чисти“
Тој зеде да џбара, најде еден и почна да го одлепува. Туку, во тој момент подзастана, стои така вкочанет, како на нешто да се сетил и ме гледа.
„Абе ти“, ми вели потоа, „на што се набоде?“
„На гриблото“, му велам јас.
„Како?“ стори тој. И се повлече еден чекор.
„На гриблото“, му велам.
Еден момент стоеше без збор.
„Зар, зар, работеше денеска, на ден Велигден?“ вели.
„Малку чепнав“, му велам, додека продолжував да стискам на раната. „Малку“, му велам, „малку копнав, колку така...“
Ме гледаше во чудо. Мислев ќе ме остави и ќе си замине, но сепак не замина. Крвта не престана, но полека, полека, се намалуваше. Одвиткај го тоа што го држиш, му велам, додека зјапаше во мене, одвиткај го и не фаќај го во средината, држи малкуцка настрана, залепено за прстот, колку да не падне.
Најпосле, во еден момент кога мислев дека тече најмалку крв, го залепив фластерот. Наоколу бев исфрлил едно чудо памукчиња наквасени со крв и со бетадин. И долу до мене пред вратата беше искапала крв.
„Ајде сега“, му велам, „земи го клучот и вози до болницата во Б.“
„Ама“, крена веѓи тој, „денеска е Велигден“.
„Вози“, му свикав, „куцајќи до една од влечките ставени пред вратата“. Решив така: едната нога во чевелот, а другата, болната, во влечка. Не можеше да одбие, ги зеде клучевите од мојата кола, ја запали, и тргнавме. До болницата, збор не кажа. И мене не ми беше до зборување.
„Одма ќе се вратиме?“ ме прашува.
„А кај брзаш ти“, му велам, „нели е празник?“.
„За ручек дали ќе се вратиме“, вели, „ќе се залои јагнешкото“.
Се свртив, гледам стомакот му стежнал пред него, скоро му се потпира на воланот. Ама и ти си некој гнетач, си мислам. Но тој не ми беше ништо виновен, тоа е факт. Болницата отворена.
Влеговме на Ургентното оддление, видоа дека се работи за нога, и веднаш упат за Ортопедија, од таму во Заразно за антитетанус серум. Ми велат, сега ќе земеш вакцина на четирипати, после цели десет години си заштитен, раат. Убаво, си мислам, значи после ќе можам да се набодувам на грибла колку сакам.
На враќање Симон, место за доцнењето и за оладениот ручек, јагнешко со штавел, отвори друг муабет.
„Виде“, вели, „што се случува?“
„Што?“, го прашувам јас.
„Мислам, со гриблото“, вели тој.
„Што со гриблото?“, му велам.
„Што се набоде“, вели.
Го гледам, подолго го загледав. Сфатив што сакаше да каже: Велигден, Исус Христос, Господ, грев е да се работи на денот на Воскресението. Тоа што сум се набодел, демек, било поради гревот што сум го сторил. Гледам во него и молчам. Морам да признам дека, независно што се правев херој, во еден момент и јас се почувствував неудобно, ми беше срам. Не бев јас некој во кого не е ништо впишано во мене од она што се вели празници и вера. Како дете, тоа беше дел од мојот живот и од моето ткиво. Затоа, отпрвин бев воздржан.
„Ти“, му велам, „мислиш дека тоа што се набодев е казна од Него?“
„Казна е“, вели Симон, без никаква резерва.
„Јас“, му велам, „само чепнав, малку копнав, не направив зло“.
„Чепна“, вели Симон, „ама не се чепка секојпат, има кога се чепка, има кога не се чепка“.
„Мислиш“, му велам, „Тој го свртил гриблото со запците нагоре кога го фрлив?“
„Тој ами кој“, вели Симон.
„Бре“, се заинаетив јас, „па можеше да ми даде знак да не работам, да ме предупреди, полиција што е полиција, па понекогаш ќе те предупреди. Можел да ми ја земе ногата и да ми ја прескокне преку гриблото, а не право на запците. Па, луѓе сме, мајката!“
„Тој те предупредил“, вели Симон, „ама ти не си сетил“.
„Со што ме предупредил?“ Го прашувам јас.
„Те предупредил сигурно“, вели, „гарант“.
Почнува да покажува нервоза. Стега посилно на гасот.
Ја осетив ногата преврзана, не ми ја береше во влечката. По мала пауза, продолжив да зборувам. Продолжив, но доста несмотрено, признавам.
„Може ли“, му велам, „некој да воскресне од мртвите, да стане од гроб?“
Ме погледна исплашен, а потоа рече:
„Па тој станал“, ми вели, „Исус Христос станал“.
Јас не запрев тука.
„Добро“, велам, „го дал животот, а потоа станал. Го подарил животот за нас, фала му, ама зошто бара да му се оддолжиме. Во Апокалипсата знаеш што се вели: или вера или пекол! Зошто ме казнува да згазам на грибло? Подарок е подарок, не е позајмица. Имам читано, му велам, една приказна. Сум ја читал во една книга“.
И тогаш јас накусо му кажав за онаа гностичка приказна за детето и за гулабите што веќе ја спомнав: за детето што си игра во прашина, прави врапчиња од глина. Тие оживуваат, полетуваат и исчезнуваат. Една минута-две детето гледа во нив: потоа заминува и не се свртува веќе кон нив. Детето на џивџаните им подарило живот. За возврат ништо не побарало.
„Е, арно де“, вели Симон. „Ние не сме врапчиња“.
„Знаеш, Симон“, му велам јас, „некои велат дека не постоел“.
„Кој не постоел?“ се сврти Симон кон мене.
„Исус Христос“, му велам. „Точно тој човек тогаш вистински не постоел“.
„Кога тогаш?“ прашува Симон.
„Тогаш“, му велам јас, „не знаеш кога било тоа?“
„Не знам“, вели тој. „Не е важно“.
„Демек, така“, му велам јас.
И продолжив научно (иако ми запна за слухот она што го рече дека не било важно што тој не знаел кога станал Христос од гробот), продолжив значи, можам да речам, глупаво, да кажувам дека според науката, не постоел тој човек.
„Кој?“, пак прашува зачуден Симон, како да не чул претходно.
„Исус Христос“, му велам јас.
Тој се сврти малку кон мене и ме погледна со страв.
Јас продолжив, сè за истото, како да сум се залепил со лепило. Не знам и самиот зошто. Веројатно се работеше за човечка одмаздливост, дека ако Тој, како што тврдеше Симон, ме ставил дa стапнам на грибло, само поради тоа што сум копнал малку во јагодите, тогаш ни јас нема да му останам должен. Сепак, беше глупаво од моја страна, што е виновен човеков, а пак дотолку повеќе што знаев дека тој не знае работи од книгите за кои сега јас се фатив како слеп.
Што не изнакажав, па уште и заборавив на болната нога: уште еднаш признавам, сега сосема неделикатно за еден таков момент, продолжив дека не постоеле историски сведоштва за постењето на Исус, дека и она малку што се споменува во некои книги на стари писатели како Тацит, Плиниј Помладиот, Светониј, Јосип Флавиј или историчарот Еузебиј, авторот на првата „Историја на црквата“ (се сеќавам како зачудено и со вомјаз ме гледаше Симон во тој момент), не се зема како точно, туку како придодадено подоцна. Го спомнав, непотребно, дури и филозофот Целзо, кој ич не ги сакал христијаните, ги напаѓал дека правеле противречни легенди, дека толку многу ги менувале евангелијата, што најпосле ни самите не можеле да се снајдат.
Кога наближивме назад в село, во Маказар, се свртив кон Симона. Го видов блед како крпа. Исплашен божем вози натемаго, сатана, па уште тој таквиот натемаго го носeл на доктор во Ургентно, потоа и на вакцина. Сега тој паркира во дворот и, низ сината порта, брзо, брзаница, исчезна кон куќите на селото. Просто бегаше.
Јас самиот, куцкајќи, тргнав кон дома. Што сторив, си мислев, зар малку беше еден грев, та морав и човекот да го плашам со наука. Влегов дома и кренав телефон. Се јавив на жена ми и сè ѝ раскажав: за копањето на јагодите сред најсветиот празник, за нагазувањето на гриблото, за крварењето, за лутината што ми се стори така, без да бидам предупреден од оној кој, според Симона, ме казнил, ѝ кажав и за мојата проповед за божем неисториското постоење на Исус Христос, за тоа колку беше блед и исплашен Симон и.т.н.
Таа на почетокот беше многу сочувствителна за мојата повреда, за болката што сум ја патил, а потоа кажа неколку збора како коментар на мојот божем агностицизам, или така нешто, но рече дека повторно ќе се јави, дека ќе ми напише е-мејл порака.
И навистина, вечерта добив порака, ме прашуваше за болките на ногата, а потоа рече да ги видам неколкуте реда што ми ги праќа. Таа можеби си мисли, си реков јас, откако ги прочитав редовите, дека тоа што се кажува во нив е шега која ја погодува мојата ситуација и така, можеби таа сака да ми направи поведро расположение насред мојата болна нога.
Редовите гласеа: Бог не постои, но тој секогаш некако те наоѓа кога ќе згрешиш!
Човекот во купето од возот ме погледна и кратко го задржа погледот на мене. Потоа, држејќи го весникот свиткан пред себе, не зеде да зборува нашироко, како да се знае дека нема што да се зборува нашироко за нешто што и на двајцата ни е јасно, туку само рече:
„Дали зедовте антитетанус, господине?“
„Да“, реков јас, „во четири дози. Сега десет години сум раат“.
Тој малку се насмевна, а потоа стана сериозен. „Не допирајте ја душата, ако не ви се чисти рацете“, рече. Јас се исплашив. Не разбрав сосема зошто ми упатува толку сериозно предупредување, а земено од онаа шеговита рубрика под наслов Top tweets.
Димитар Башевски (од романот „Круг“, Слово, 2017)
Претходно: Муабет на ќерка со татко-интервју со Димитар Башевски
