За да ви илустрирам како тече еден наш вообичаен телефонски разговор на линија Скопје-Ѓавато, ќе се послужам со следниов транскрипт:
„- Е?
- Е.
- Пак грмеше и снема интернет.
- Да пријавам дефект?
- Да.“
Бидејќи човек ретко намерно седнува со сопствениот родител за да расправа за метафизички теми вон врската на молњите со електричното напојување, ја користам приликава за муабет со новинарот, писател, издавач и татко Башевски. Не дознав дали неговиот мајстор има лиценца или екстерно ќе го тестираат, ама го прашав што го лути, каде ни е неговата машина за чукање од Атина и што значи кога кларинетот „пушта в'ци".
- Од твојот прв роман „Туѓинец" има поминато 45 години. Во меѓувреме човекот стапна на Mесечината, умре Тито, падна Берлинскиот ѕид, се создаде независна Македонија, а и мандарините поскапеа. Ја отсликуваат ли таа драматичност и твоите книги, или се повеќе твоја интимна историја?
И јас знам за сите овие нешта што ги споменуваш. Дури за некои од нив посебно сум се интересирал, на пример, за падот на Берлинскиот ѕид, настан што направи пресврт во европската историја, а пак по повод смртта на Тито имам држено говор (добар говор) во тогашна „Нова Македонија" пред мноштво народ. Да, се создаде и независна Македонија, фала му на Бога, тоа е исклучителен датум. Но не само овие таканаречени големи настани. А оние другите? Мали ли се оние настани како мажачки, женачки, зет, внук, по некоја полесна болест, па и потешка, настинка и слично, купување, градење? Што значи ова? Ова значи дека човекот, та и писателот, не живее во празен простор, тој живее во една историја и во едно социјално окружување. Сето тоа си има свој дел во неговото творештво, но не директно, тој не ги препишува настаните, во историјата се гледа како се случило, но во песната, на пример, се гледа, како што вели Вук Караџиќ, „ како е наместено".
Значи, во суштина, литературата е прашање на внатрешниот, а не на надворешниот став. Нејзината ролја не е да презема директна одговорност за светот. Творецот е поединец, нема такво нешто како објективна визија, форма, боја, звук, неговите дела се примаат како индивидуален сензибилитет наспроти другиот човек и светот.
- Често се караме околу тоа како треба да се пишува - службенички, седејќи пред компјутер од толку до толку во денот, или кога ќе ти дојде „музата". Нели е подобро човек опуштено да собира искуства кои потоа ќе ги истури во текст, отколку нервозно да гледа во курзорот кој трепка во место? Или, конечно, ако нема што да каже - да си поќути?
- Ова е многу индивидуално. Сум среќавал луѓе на конференции во светот, стануваат во четири часот наутро и пред да почне програмата на конференцијата, тие пишувале. Јас, на пример, не можам тоа да го правам. Во тоа време најмногу ми се спие. Велиш, да си ќути, а што може да прави друго освен да си ќути ако нема што да каже и ако не му оди пишувањето. Да собира искуство! Па добро е да собира искуство, но во еден момент, како пчелата што собира и се враќа во саќето и прави мед, и тој треба да се врати на столот и да почне да прави „мед".
- Имаш десет романи, пет книги поезија, ама ова е прва збирка раскази. Полесно е нешто да се каже пократко, или потешко?
- Пишувањето, воопшто, е тешка работа. Осама. Што се однесува на тоа што е потешко а што е полесно, мислам дека пократкото е потешко. Расказот е многу строга форма. Во романот може да се „заскита" , па да не се познава толку. Во расказот веднаш се познава. Но во принцип, и тука доаѓа до израз она што го викаме индивидуално, односно дали некому повеќе „му лежи" романот, расказот или песната, што е повеќе во неговата природа, а има и периоди кога, кај ист автор, може да се случи премин од еден жанр во друг, да почне да пишува раскази, иако дотогаш пишувал романи, како во мојот случај, на пример. А има и многу други примери.
- Во повеќе раскази во „Мајсторот" има и иронија, и меланхолија, и гнев. Што те лути на стари години?
- О, многу нешта. И си велам, доста беше, нека се лутат сега помладите, но не е можно. Понекогаш се лутам на себеси кога ќе почнам некоја сериозна анализа како е и како требало да биде во животов и во политикава, обично за некои важни прашања, а соговорникот оддеднаш ќе ми плесне некој пример ептен житејски, дека на пример, на жената кога и умрел мажот место да и дадат 500 евра за закоп, колку што и следува, и дале 250, зашто тој, мажот и, дури бил жив, како пензионер, бил на бања. Па нели бањата е бесплатна за пензионери со упат?, вели таа. Еееее!
Ете така, значи, во расказите има иронија, и меланхолија, и гнев, да. Тие елементи нив ги поврзуваат, инаку сите раскази во книгата се мошне различни. Иронијата за авторот може да биде, од една страна, згодна алатка да влезе во животот од задниот двор, онаму каде што обесени се сушат и закрпени алишта, и гаќи и градници без тантели, евтини, од кои брзо излегува бојата, купени на пазачињата, а од друга страна пак, истата таа иронија може да биде компензација за слабоста да се фати животот директно за гуша, начин на тој живот да му се пријде, како што реков, позаобиколно. Иронијата е лечебна надеж дека не нè измамил животот со своите итроштини.
- Ја чуваме ли машината за чукање на која пишуваше за „Нова Македонија" од Атина, па телефонски ги диктираше текстовите, а нам не смееше да ни се слушне глас? Сега пак стануваат модерни тие старовремските.
- Е, баш ми е жал, мислам за машината. А вие што тогаш не пуштавте глас, затоа пак сега пуштате и добро е да пуштате. Но шегата настрана, така морало да биде. Тогаш немаше саглам телефони, немаше компјутери, а пак за интернет да не зборуваме. Сега лезетно можеш да бидеш дописник од Атина од Скопје. Но ова што велиш дека машините се враќаат во мода, е многу важно, нешто многу важно. Тоа значи дека компјутерите и интернетот, иако имаат и предности, ги заморија луѓето и ги разболија. Барањето на старите машини е симболично враќање кон едно мирно време, побавно, похумано, време на долги писма по пошта, на човечки средби и на човечки разговори.
- Најтажна приказна од твоето детство ми е кога сте собирале пари за „пишкота", ама таа никако не стигнувала на кооперација, па Пере продавачот стално ве враќал велејќи „утре". Сега кога има пишкоти, нема кооперација. Се оствари ли барем некој детски сон?
- Никогаш не може да се оствари она во врска со пишкотата, односно со бишкотата, така ја викавме ние, онаа една наполитанка во хартивче. Во животот подоцна сум имал и сум јадел многу бишкоти, секакви чоколада, сахер и реформ торти, но остана тагата за онаа бишкота, која секој ден ја баравме кај кооператорот со ситни парички. Добро, тогаш немаше бишкоти, но имаше луѓе, многу народ. Америка го изгради Ѓавато, Австралија го испразни, таму во шеесеттите години заминаа нашите, не се враќаат, нормално, далеку е, а и велат дека добро живеат. Ѓавато, де, кај што одиме сите ние сега и во лето и во зима и кај што се пуштаме со санката со Ивана од кај сколијата надолу.
- Вака, од око, на децата и на внукот твојата генерација им остава подобар или полош свет од „вашето време"?
- Ми даваш тешки прашања. Сепак, еве да кажам, генерално, им оставивме подобар свет, мислам тука најпрвин на државата што ја остави воената генерација, асномската генерација. Јас, роден 1943, не припаѓам на таа генерација. И таа генерација, и подоцнежните, ја градеа државата, создадоа институции, литература, сликарство, музика, врвен театар, се создаде индустрија, патишта и тн. Таквата држава, во 1991, можеше да биде и стана независна и суверена. Она што се случува сега, а кое делум не е за фалење, самите го знаете. Ете, тоа е „од око".
- Сфативме ли што значи кога кларинетот „пушта в'ци"?
- Абре, ќерко, тоа е посебна приказна. И реков еднаш на мајка ти дека да имам кларинет, одлично би свирел. Таа, каква што е, ја знаеш, еден ден, ете ја, ми носи кларинет, го купила на старо, ама зачуван. Дувам, дувам, ќе се чуе по нешто, ќе пушти кларинетот по некој в'к, ама нема свирка. Одам јас кај Димитрија Бужаровски на Музичкиот факултет, го молам непремено да ме поврзе со кларинетистите. Седнав, ајде, ми велат, почни. Почнав јас, а тие: Па вие господине свирите од'нопаку!
- Како е во Ѓавато? Мачињата?
- Е па, од таму, од Ѓавато, зедов едно женско, селско, сега ми роди две, едно бело, како јагне, и другото, црно. Дојдете, земете си едно, да ве види господ од радвање.
- Кои се твоите планови?
- Какви планови? Па нели имам мачиња. Едното вчера, белото, како кукле, си го фатила ноктот во процеп на радијаторот. Се испотресовме. Извикаавме комшии, инженери, доктори, го спасивме. Ние веќе не гледаме телевизија, си гледаме во мачињата и само се чудиме и само се смееме.
