Удар врз нарцисоидноста: како Фројд би ја коментирал вештачката интелигенција

Фројд уште во 1917 година зборувал за пресврти во науката што ја разнишале човечката самодоверба и ја релативизирале нашата „привилегирана“ позиција во светот. Секој од овие удари нè соочил со нови граници на нашата посебност. Денес, со развојот на вештачката интелигенција, многумина сметаат дека сме сведоци на уште еден таков удар – интелектуален – кој повторно го отвора прашањето за нашата улога и значење во светот.

Во 1917 година, Сигмунд Фројд говорел за три „удари“ што науката му ги нанела на човештвото – моменти на пресврт што покажале дека луѓето не се толку посебни колку што мислеле. Првиот, космолошкиот, дошла со Коперниковото откритие дека Земјата не е центар на универзумот. Вториот, биолошкиот, со Дарвиновата еволуција, која ја руши идејата за човекот како „круна на создавањето“. Третиот – психолошки - со Фројдовата сопствена теорија за несвесното, која ја поткопува нашата контрола врз самите себе.

Денес, може да се зборува за четврта, интелектуална навреда: вештачката интелигенција. Таа ја загрозува нашата претстава за сопствената умствена посебност. Прашањето е како да се соочиме со овој удар врз нашиот интелект и самобендисаност.

Еве неколку предлози:

Терминологија – наместо „вештачка интелигенција“ може да се зборува за „ко-интелигенција“, затоа што системите како големите јазични модели се само дополнување на човековата мисла.

Интелигенцијата на ВИ – некои истражувачи нагласуваат дека таа не е вистинска интелигенција, туку статистички „папагал“ кој комбинира зборови без вистинско разбирање. Важно е да се потсетиме дека човековата колективна интелигенција може критички да ја процени нејзината смисла.

Повеќекратни интелигенции – човечката интелигенција не е само една, туку опфаќа уметничка, морална, лична и духовна димензија. Луѓето бараат и создаваат значење, додека ВИ останува врзана за податоци и „овде и сега“.

Иако моментално човечката интелигенција е супериорна, ВИ има огромна брзина и капацитет на обработка, што може да ја замагли разликата. Практичната корист често е поважна за луѓето од филозофските дилеми.

Општеството се колеба меѓу техно-утопија и техно-апокалипса. Но, и паниката и некритичкото прифаќање се опасни. ВИ ќе ја промени нашата претстава за знаење, работа, комуникација и интегритет, и ќе создаде победници и губитници на пазарот на труд. Затоа е потребна поширока општествена дебата, не само техничка и правна, туку и културна, филозофска и теолошка.

21 август 2025 - 16:28