Како што понекогаш бива, речиси истовремено со објавувањето на новата епизода на нашиот аудио подкаст „Обични луѓе“ под наслов „Добра и верна: душата на преведувачот“, еден од омилените ни подкасти, РадиоЛаб, објави епизода на истата тема - предизвиците на преведувањето. Таа почнува со сторија за книга под наслов Le Ton beau de Marot: In Praise of the Music of Language (Убавиот тон на Маро/Убавиот гроб на Маро - игра со зборови: во чест на музиката на јазикот) од Даглас Хофштатер.
Овој познат филозоф и физичар, чие дело „Гедел, Ешер и Бах“ за многумина е култно, на свои 16 години прочитал песна од францускиот ренесансен поет Клемент Маро, која содржи 28 кратки стихови, поради што визуелно му личела на „колбас“. Насловот на песната е „На една болна госпоѓица“ (A une Damoyselle malade), а поетот ја напишал во форма на желба за оздравување на 7-годишна принцеза, ќерка на кралицата. Во неа тој вели дека ѝ посакува да јаде многу џем, да си ја врати убавата боја на лицето и што побрзо да излезе од „затворот“ на болеста. Иако делува банално, целата песна има многу убав ритам и рими, а првиот и последен стих се идентични, што од неа прави и некој вид палиндром.
Хофштатер толку се опседнал со обидот да ја преведе песната (особено откако неговата прва сопруга, исто како и девојчето во песната, се разболела, а за жал потоа и починала), што почнал да ја праќа на десетици соработници, професионални преведувачи, роднини и пријатели. Резултатот се 88 препеви кои често немаат голема врска еден со друг. Некои го почитуваат редот на зборови, римите и бројот на стихови и слогови во нив. Други се послободни, па ги менуваат и самите зборови, место џем-леб или место името на поетот (кое се појавува во песната), името на преведувачот. Некои имаат ритам на хип-хоп песна, други на валцер, трети на џез импровизација. А реално, сите доловуваат нешто поврзано со песната, но тоа „нешто“ е секогаш различно.
„Нека цветаат 100 цветови“ е образложението на Хофштатер, кога го прашуваат каде е границата на слободата на препејувачот. Нема „факти“ до кои тој треба да се придржува - единствениот факт е дека тоа е песна напишана од некого на француски. Но кога престанува да биде тоа (песна на француски) тогаш тоа е сосема нов ентитет со кој неговиот ко-создавач (препејувачот) може да си игра на креативен начин. Секоја од верзиите содржани во книгата открива некој нов универзум, нов аспект на еден ист човек/песна. Како кога ист лик би бил фотографиран повеќе пати во текот на денот. Ниту една фотографија не би била целата реалност за човекот на сликата. Сите заедно можеби би дале малку подобра идеја околу тоа.
Без да се занесуваме дека би можеле да дојдеме до 88 преводи на македонски на истата песна, еве неколку верзии. Па, ако се најдат јунаци, бујрум...
***
Еве еден, од Љупчо Бочваров. Лајк за маџунот :)
Клемент Маро
На болната внука
Малечка принцезо моја,
те поздравувам со восхит
иако чув дека губиш боја
и си станала кожа и коски.
Имај надеж, не се предавај,
те советувам ко твој стрико,
за бргу да ја снема бедава,
да ја згужваме како плико.
Долго в кревет да се лежи
е како затвореничка казна,
тоа уште повеќе ќе ти тежи,
иако ќе те дворат и мазнат.
Но, ти шетај во утра свежи,
не бој се дури и ако снежи!
Телото ти е нежно ама јако,
предците ти имаа долг век,
надежта да не ти е на млако,
нека пламти тој духовен лек.
И во Господ верувај цврсто,
Тој и за тебе води сметка,
верувај, те допрел со прстот,
те огрнал со заштитна плетка.
Ако немаш апетит, зорле јади,
на телото дај му огревни дрва,
не оставај гладта да те лади
а оваа поука примени ја прва:
знам дека обожаваш слатко,
маџун нека купи твојот татко.
********
Прозниот превод на оригиналот е овој:
“Моја мала принцезо, ти испраќам топло здравоживо. Твојот долг престој во кревет беше како затвореничка казна. Чичко Климент те поттикнува да се опоравиш и наскоро да излезеш оттаму. Отсекогаш си сакала слатки, затоа не дозволувај креветот да те спречи во уживањето – сркај маџун! И немој да бидеш болна предолго, бидејќи ќе станеш бледа и кожа и коски. Господ сигурно ќе те врати во добро здравје, моја мала принцезо.“
***
Уште една, од Илија Илиев-Струмјан, по „тенкоколбасеста“:
До болната внучка
Внучке мила
здрава била!
Ден е надвор,
ти ко в затвор.
Страшно не е,
минливо е,
сал одморај,
заздравувај.
Има време
за кај мене,
сега дреми,
душа земи.
Знам, чичко сум
што соли ум,
но не тежи
да се лежи.
А и јади,
не се гади,
храна земај,
гајле немај.
Качи килце,
бледо лице,
не те краси
туку гнаси.
Кој што јаде
Бог ќе даде:
здравје, сила,
моја мила!
