Обичното возење со такси, до кино, на премиерата на лесен филм, за ќерката прв пат во друштво на татко и, со се кул облека и црвен тепих и сите оние глумци кои се поклонуваат по долгото ракоплескање, некако секогаш може да стане државно прашање. Да се претвори во политичко-егзистенцијално-српско прашање дали да се остане во оваа земја или не.
Понекогаш таксистите не се само психијатри, да го слушаат непознатиот кој им се исповедува додека контурите на надворешните кулиси се менуваат, туку и самите тие посакуваат да споделат мака. Да побараат поддршка во оние кои доаѓаат и заминуваат кој знае каде и од каде, а кои се потполно објективни набљудувачи бидејќи не знаат ама баш ништо за него, освен дека е човек со мака. "Како сте, сте тргнале во кино. Тоа е баш убаво. Јас не сум бил, не памтам од кога. А ете, и за кратко планирам да си одам од овде од оваа земја, што подалеку од овие. Доста ми е од сето ова..." Па уште некој сочен опис заради што не треба да се останува "овде". Тоа овде, пред детето кое можеби и не мора уште во раното основно образование да дознае дека е време да се пакува, може да биде кажано и поинаку. Меѓутоа огорченоста на оние кои заминуваат, не бира ни време ни место.
"Тоа е генерација на која и беше ветена перспектива, за која мислеа дека ја немаат. Тоа е генерација која веруваше дека со секоја смена на политичари ќе настапат нови, многу подобри времиња. Во таа верба тие се образуваа и стануваа се поразочарани. А кога сфатија дека 'подобрите времиња' се на многу подолг стап, па притоа и неизвесни, тие решија да одат. Во прашање е заминувањето на оние кои немаа намера да си одат, и затоа си заминуваат лути како на политичарите, така и на менталитетот, на Балканот во нас и околу нас. И затоа си заминуваат така што 'трескаат со вратите'. Така го разбирам - како трескање со врати или како желба на оној кој си заминува со лутина да се чуе за тоа, дека неговото заминување нешто значи, дека заминува незадоволен, измамен, дека тој смета дека многу работи тука се нечесни," објаснува психотерапевтот Зоран Миливојевиќ, кога последен пат му поставивме прашање кои се тие луѓе што си заминуваат.
Луѓето навистина секогаш си заминуваат по натрупана огорченост, прашањето е само во врска со што се огорчени, објаснува психологот Ина Бореновиќ:
"Најчесто си заминуваат токму оние кои едноставно не сакаат да прифатат дека некои работи тука стануваат вообичаени. Оние кои си заминуваат уверени дека таму некаде надвор парите и благосостојбата паѓаат од небо, обично и брзо се враќаат, полни со приказни за суровиот капитализам и ладнокрвноста на луѓето со кои се опкружени. Сите знаеме барем по една таква приказна. Никаде не се споменува дека сржта на проблемот се нереални очекувања, бидејќи тоа подразбира на себе да си ја признаеме грешката и да ја простиме, односно да научиме нешто од тоа искуство. Во овој контекст, огорченоста обично е насочена кон надворешните околности, а не на правата причина на проблемот."
Имаше бранови на оние кои најавуваа дека ќе си одат, "како едвај чекаат да си одат" или веќе пет пати најавуваа заминување во Канада со семејството, меѓу кои е и еден наш познат глумец, меѓутоа никако не си заминаа. Можеби тоа е и вентил, можеби и крик за помош.
"Оние кои зборуваат за заминување но не прават ништо, всушност ја користат можноста за заминување како алтернатива која може да им помогне да го преживеат денот. Голем број од оние кои постојано говорат за заминување на крај и стварно си одат, бидејќи тие веќе се со една нога надвор, и треба само да 'пресечат'. Оние кои зборуваат за заминување а сепак не го прават тоа сигурно си го олеснуваат животот со тоа што знаат дека можат да одат ако тоа го посакаат. Тоа може да потсетува и на она 'куче што лае не гризе', меѓутоа зошто би му забраниле на куче да лае ако тоа го прави среќен, а нас не нè загрозува?" објаснува Ина.
Секако дека заминувањето е стресно, а начинот на кој некој заминува покажува колку тој (не) може да се носи со тоа.
"Оние кои си заминуваат можеби не размислуваат за тоа како нивните причини се доживеани од нивната околина и тоа секако не е најважната работа за која тогаш треба да се грижат. Тие имаат многу поголеми проблеми од тоа дали навредиле нечии чувства. Меѓутоа не сме ние тие кои се пред важна животна промена, туку они. Не се работи за нас - за мене која останувам, за моите чувства, се работи за нив - оние кои заминуваат, кои го ресетираат својот живот и сметам дека во тоа треба да им се даде целата расположлива поддршка," порачува психологот, објаснувајќи ја "културата на заминување".
Тоа што тие луѓе чувствуваат не е само огорченост. Таа со време се претвора и во самодоверба дека ни "таму далеку" не мора задолжително да биде подобро, меѓутоа дека приказната мора да се истера до крај. И тука упаѓаме во приказна за носталгијата и оние кои "секогаш им е подобро дома" и што е почесто, оние кои главно велат "не знам како можеш тука да останеш". Меѓутоа упаѓаме и во култура на заминување и однос кон оние кои остануваат. Кога заминувате со трескање врата, дали тоа е истата некултура како и кога одите кај некого на гости и му кажувате дека ручекот бил - лош? Дали тоа би била истата некултура како и кога некој странец кој прв пат доаѓа во Србија ќе каже ова е "обична, безвезна земја", што никогаш не се случило затоа што тие гости имаат култура на доаѓање и заминување, или правилно е да критикува само наше? Дали е некултура на заминување да им се збори на оние кои остануваат дека остануваат во "земја на гомната" или "не знам како можеш да живееш тука" и оние кои заминуваат имаат ли право така да зборуваат, или ние имаме право да се лутиме на нивното разбирање на искреноста, пристојноста и точноста?
"Сите ние имаме полно право да критикуваме и да бидеме критикувани. Правото прашање е дали е тоа културно или сочувствително пред другите луѓе, а на него секој од нас дава одговор од сопствените чевли, од перспектива обоена од досегашните искуства и систем на вредности.
Сите овие прашања всушност се однесуваат на начинот на кој комуницираме со другите, посебно во конфликтни ситуации. Ако од една страна имаме некој што е бесен и сака што побрзо да си оди од тука, а од друга страна некој на кого сиот тој бес му изгледа преувеличен па дури и неоправдан, лесно може да дојде до конфликт. Ако луѓето можат отворено да разговараат, без симнување на расправата на ниво на навреди и нетрпение кои оние што мислат поинаку, проблемот не само што може да се реши туку и да се спречи. Искрено кажано, со обѕир на сето она што нам ни се случува, почнувам бесот да го доживувам како нормална реакција на овие околности. Мислам дека прашањето на трпение не треба да се поставува во правец дали можеме да истрпиме некој што е лут и бесен, туку колку сме подготвени да ги истрпиме околностите во кои денес живееме, и што можеме да направиме денес за утре нашите деца да не ја бараат својата среќа на другите краеви на планетата.
Носталгија е она на што сигурно треба да се смета, бидејќи оној што заминува, не ги остава само лошите работи заради кои ја донел таа одлука; тој го остава целиот свој дотогашен живот. Тоа не е мала цена. Ако, меѓутоа, и по некое време сè за што можеш да зборуваш во контекст на заминување се сведува на ламентирање над тоа како ситуацијата во Србија е ужасна, тогаш тоа и озбилно личи на одбранбен механизам во кој некои негативни емоции (во овој случај огорченост) се пренасочуваат од правиот објект кој ги предизвикува тие емоции врз некој друг за кои тоа е поприфатливо. Со други збори, не е само Србија она што ги 'чеша', туку нешто сосема друго, меѓутоа избираат да зборуваат за состојбата во земјата бидејќи тоа денес е една од постојано актуелните теми меѓу луѓето," констатира Ина.
