Насловот на мојата презентација можеби ве збунува. Можеби ви изгледа, на пример, дека оддавајќи му почит на ѓаволот на генерализацијата, имам намера со зборот „човек“ да означам некој вид композит, исклучително пригоден Хомо сапиенс, претставник на човештвото. Можеби ќе мислите и дека за мене „предмет“ има некакво ограничено значење, со кое можам да ракувам со филозофска лежерност. Освен тоа, самиот збор „предмет“ можеби ви асоцира на нешто домашно, не многу вредно, што служи за утеха или за декорација. Тука можеме да се потсетиме на докторот од, ако добро помнам, „Трите сестри“ на Чехов, кој не знаејќи како да опише подарок кој гордо му е покажан, го вртка низ рацете и мрмори „Хммм, да...предмет“. (...)
Предмет, направен од некого, не постои самиот по себе. Еден галеб кој лета над табакера заборавена на плажа не може да ја разликува од камен, од песок, од парчиња алги, бидејќи во отсуство на човекот еден предмет веднаш се враќа во прегратките на природата. Пушка која лежи во длабочината на тропската џунгла веќе не е предмет, туку асли дел од шумата; веќе денес црвен поток мравки се движи по неа; утре на неа ќе се појави мувла, можеби дури и цвет. Една куќа е само камен блок кога човек ќе ја напушти. Ако ја остави 500 години, куќата, како тивко упорно животно кое си ја бара слободата, ќе ѝ се врати на природата, и навистина ќе изгледа како да е само куп камења.
Забележете, патем, со колку голема волја и колку напрасно и најмалиот предмет се обидува да му избега на човекот, и колку е склоно на самоубиство. Една падната паричка, со брзина на очаен бегалец, паѓа со широк лак на подот и исчезнува во најдалечниот агол, под најоддалечениот тросед. И не само што не постои предмет без човекот, туку не постои ни предмет без дефинитивна врска со него од човечка страна. Оваа врска е флуидна. На пример, земете една врамена слика, портрет на жена. Еден човек ја гледа и со студен восхит на познавач, ги анализира боите, чиароскуро-то и позадината. Друг, мајстор, исполнет со сложени сетилни дразби во кои сликите од неговата вештина се мешаат - лепакот, линеарот, декоративниот намаз, цврстината на дрвото, позлатата - гледа на рамката со професионално око. Трет, пријател на насликаната жена, ја коментира сличноста со неа или, предизвикан за момент од едно од оние бледи сеќавања, гледа и слуша со голема јасност (иако само за миг) како таа иста жена ја става на земја нејзината чанта, и ракавиците на масата и вели: „Утре е последниот ден позирање, фала Богу. Очите излегоа добро.“ И конечно четвртиот гледа на сликата со мисла дека денес забарот ќе му предизвика голема болка, па секој следен пат кога ќе ја погледне тој ќе се сеќава на брмчењето на машинката и како му мирисал здивот на лекарот.
На што се сведува сево ова? Ова не е еден предмет, иако математички е така, туку четири, пет, шест, милион предмети, зависи од тоа колку луѓе го гледаат. Што ми е гајле за пар чизми оставени од мојот сосед пред неговата врата? Но ако тој вечерва умре, каква човечка топлина, каква сомилост, каква жива и нежна убавина би претставувале тие две стари, износени чизми, со „јазичињата“ кои висат од нив како мали уши, оставени таму кај вратата, кои како да ме осветлуваат. На мојата маса, во згужван коверт, пронајдов пет ќибритчиња, со поцрнети глави. Зошто сум ги ставил таму, каков спомен е поврзан со нив, тоа сосема сум го заборавил. Но ќе ги чувам уште некое време, во име на тој спомен, кој знам дека е поврзан со нив, сакајќи ги со некој вид второстепена љубов, но потоа ќе ги фрлам. На тој начин ги изневеруваме предметите. На панаѓур, во мал далечен град, успеав да добијам евтино порцеланско прасе со пукање со воздушна пушка. Го напуштив на полицата од хотелот кога заминав од градот. И со тоа се самопроколнав да го запомнам. Безнадежно сум вљубен во тоа порцеланско прасе. Обземен сум со неподнослива, по малку будалеста нежност кога помислувам на него, добиено, невреднувано и напуштено. Со слично чувство понекогаш гледам на баналните и незабележливи декорации, на цвеќињата на тапетите во темен агол од ходникот, кој веројатно никој освен мене нема да ги забележи. Во нечија туѓа куќа, на работната маса, видов сосема ист пепелник каков што имам на мојата, па сепак овој е мојот, а тој е на некој друг. Се сеќавам, кога имав 10 години, вујко ми умре од дифтерија. Неговите простории беа дезинфицирани. Можеби не ми го објаснија ова доволно добро: јас разбрав дека човекот умрел и сега прават неговите предмети да не бидат веќе негови, дека од нив ја тргаат прашината, мирисот, сето она што ги правело нештата точно негови.
(...) Човекот е огледало на Бог; предметот е огледало на човекот. Човекот кој од некој предмет прави Бог почнува да личи на тој предмет. Така, кругот се затвора: предмет, Бог, човек, предмет. Еден автомат е на многу начини сличен со човекот. Го туркаш, тој реагира. Му даваш пари, ти дава стоки. Но и во сите други видови предмети чувствувам одредена сличност со човекот. Ѓаќи кои се сушат на ветрето започнуваат идиотски, но прилично човечки танц. Мастилницата зјапа во мене со едно модро око, со сјај во зеницата. Еден часовник чии „раце“ се на десет минути до два ме потсетува на мустаќите на кралот Вилхелм Втори. Постои утешна сличност помеѓу окрулгата топка на сијалицата и ќелавата глава на филозофот исполнета со сјајна мисла. Ги имаме наречено деловите од нештата, оружјата, машините, со зборови кои ги користиме за различни делови од нашите тела, правејќи од нив деминутиви како кога зборуваме за нашите деца: „Окце, запче, главче“. Ми се чини како да сум обиколен од мали чудовишта, а ова станува особено непријатно со големи предмети. Во селата во Шварцвалд, на пример, има куќи што се кикотат: малото прозорче на покривот изгледа како потсмешливо око. И автомобилите можат да бидат „окати“, особено затоа што имаат два фара. Не е ни чудо што во нашите бајки и во спиритуалистичките сеанси предметите буквално оживуваат.
Мислам дека преку продлабочување на овие аналогии, и со навлегување во нешто што признавам дека е водено од антропоморфна страст, на предметите им ги вградуваме нашите чувства. Во мрзливата поза на еден волнен шал фрлен на потпирката на столицата има нешто меланхолично: о, колку копнее шалот по нечии раменици! Во отворена но се уште совршено бела тетратка има нешто радосно, весело и искрено. Еден молив, по својата природа, е помек и пољубезен од едно пенкало. Пенкалото зборува, моливот шепоти.
Ни е страв да ги пуштиме нашите предмети да се вратат во природата од која што се дојдени. Доживувам речиси физичка болка ако треба да се разделам со стари пантолани. Чувам писма кои никогаш повторно нема да ги прочитам. Предметот е сличен на човекот, и чувствувајќи ја таа сличност не можеме да се помириме со неговата смрт и уништување. Древните кралеви биле погребувани во своите сандаци со нивното оружје - да можеле со нив би понеле и цели палати. Флобер сакал да биде закопан со својата мастилница. Но неа пак би ѝ било здодевно без перото, на перото без хартијата, на хартијата без работната маса, масата без собата, собата без куќата, куќата без градот. и без оглед колку се труди човекот, тој исто така старее, а стареат и неговите предмети. И подобро од тоа да се лежи како мумија во насликан саркофаг во некој музеј, и по чесно, е да се скапува во земјата, во која на свој начин ќе се вратат и играчките и оловните букви, и чепкалките и автомобилите.
Целиот текст тука
