Сè почнува од една улица, која не води никаде. Нејзиното име, кое го нема на големата мапа на Софија, е „Јара Палавеев“, партизанка за која се знае само она генеричкото, дека „погинала во херојска борба против фашизмот“. Двосмислената чест на ваквото именување е направена на иницијатива на група преживеани борци, меѓу кои и сестрата на споменатата, Кара. Таква, мала и неугледна, улицата успева незабележано да се провлече низ процесите на преименување – симболичките резови кои ги подразбира ревидираната историја по „Промените“ - и до денес да го чува споменот на антифашизмот.
Ваквиот трогателен тон на воведот како Павлов рефлекс ги активира ментално-емотивните жлезди на носталгичните, за веќе по неколку страници истите да ги пресуши. Всушност, оние кои очекуваат историско веродостоен роман него и го добиваат, само не во оној облик на кој се навикнати. Неговата „веродостојност“ се состои токму во побивањето на идејата дека постои само една, монолитна нарација за минатото (кое, и чие и да е), која служи за од неа да се црпат историски лекции за тоа кој бил херој а кој предавник, кој лош а кој добар.
Сестрите Палавееви се млади, образовани, „јаки пички“ од богато семејство, кои заради мотиви кои денес би ги опишале како хипстерски (каприциозни, помодарски, непромислени), откако претходно кокетирале со неколку идеолошки припадности, решаваат да станат партизанки. Можеби е до желбата за престој на чист воздух и храна без ГМО, младешкиот бунт кон авторитетите, хормоните или стриповите со супер-херои со кои растеле - Јара и Кара, откако го сквернават платното кое го прикажува царот Борис Трети во нивната гимназија, преминуваат во илегала. И иако не можат баш да се договорат која ќе биде која, притоа земаат и такви, илегални имиња, кои повеќе асоцираат на специфичен жанр филмови за возрасни, отколку на народно-ослободителен отпор. Замислете наместо Дуња и Трена, нашите да се викаа Невена Георгиева – Габриела и Вера Циривири - Моника (бонус: Кузман Јосифовски – Роко).
Подеднакво живописни но во друга, турбо-фолк насока, се и имињата на нивните содружници од четата на којашто ѝ се придружуваат, како Гробар (на капитализмот), Мечка, Штраф, Шајка, Дичо и единствената жена, Екстра Нина. Некои од нив, барем на почетокот, делуваат како сериозно предадени на идејата за војничка дисциплина и војување. Но повеќето како да се во планината туристички, со оди ми-дојди ми до блиските села кога ќе настинат од дождот, или кога ќе почнат да им недостасуваат невестите. Со бушави шубари и шумарски капи, во чакшири, кожуфи и опинци (а еден дури и во венчално одело), тие делуваат како карикатура на вооружена формација, која е уште поблесава кога на физичкиот изглед ќе му се придодаде и хаотичниот систем на лозинки и примитивното вооружување, кое се состои главно од токмаци и ножеви.
Нивната средба со двете сестри е културолошки шок на повеќе нивоа – класно, естетско, образовно, хигиенско, па дури и гастрономско. Кога тазе придојдените сестри ги делат домашните сендвичи со соборците, еден од нив, епизодистот Тинко од село Голец, се расплакува над мирисот на унгарската салама, ементалерот и баварскиот сенф, кои му поттикнуваат толку силни чувства што неговиот недоволно софистициран емоционален апарат не може да ги обработи.
Иронизирањето со неприлагоденоста е уште посилно кога се во прашање русокосите сестри. Солидарни, добродушни, но во основа крајно неискусни и наивни, тие не се до крај свесни за влијанието кое го има нивното присуство врз здравите и попалени партизански мажјаци. И откако ќе се најдат голи на остров среде езеро полно змии, и по инцидент во кој исчезнуваат гаќичките на едната од нив, кои подоцна на машкиот дел од четата ќе му служат како инспирација за влажно јаве и исти такви соништа (читај: за драпање), Габриела и Моника пак не се сосем сигурни – дали можеби, ете така, ненамерно и несвесно, придонеле за надразнетоста на нивните другари. Исто како што не сфаќаат што згрешиле кога се обвинети дека цел илегален канал е откриен и сурово прекинат само затоа што на себе, и на местото каде што престојувале, обилно прскале парфем за да не им смрди. Шанел. Број 3.
Досегашните критики на книгата главно се концентрираат на нејзиниот пародичен, деконструктивен, црнохуморен и педагошки аспект (последново за генерациите кои за НОБ мислат дека е акроним од типот на LOL). И сето тоа стои. Но изворот и на пародијата, и на хуморот, е нешто поопшто: внесувањето на „валканото“ – материјалноста на телото во „чистото“ – апстрактноста и стерилноста на идеологијата. Оние воспитувани во духот на социјализмот никогаш не дознаа (ниту пак некогаш се прашаа) што правеле партизанките кога имале мензис? Се случувале ли сексуални скандали од хетеро, хомо, MILF или сточарски тип? Каков бил олфакторниот ефект кога во шумско засолниште десетина мажи ќе ги соблечеле мокрите обувки, и ќе почнале да ждригаат од сувиот леб и лук? А како мирисал партизанскиот шинел, испрскан со крвта на другарите? Сетилата „стој!“, дисциплинираниот ум - „напред!“.
Ако романот на Попов е „скандалозен“, како што се опишува (рекламира?) тоа е токму заради ова богохулие, каде „бог“ е всушност која и да е тоталитарна идеологија. Ништо не е свето ако е од крв, пот, сперма и месо. И токму заради тоа најдалеку до кое телесно се стигнало во нарациите за партизанството на кои се сеќаваме биле преврските на рани, невиниот бакнеж разменет меѓу ерген и мома соборци, и евентуално туберклозата. Во „Сестрите Палавееви“ има многу повеќе од тоа. И кога некаде при крајот на книгата, во антологиска сцена, една од сестрите заради дезинфекција му пика јазик во рана на нејзиниот командант, додека другата (со извинение на софрата) се опчекорува и му се моча на местото, веќе сте сигурни – Попов во фиока чува уште порадикална верзија на истиот роман, за која можеби никогаш нема да дознаеме, но која ќе ја замислуваме.
Во книгата секако има и други моменти кои читателот може лесно да ги пропушти занесен од мирисот на Шанел-от. Нешто од релевантниот историски контекст му е веројатно поблиско на бугарскиот читател, особено деловите за врската помеѓу бугарските партизани и тогашното Советско разузнавање. Некој од таа средина сигурно ќе се препознае и во ликот на бугарските „слуги на окупаторот“, кои не се претставени толку мрачно колку што би можело да сигнализира името на главниот меѓу нив – Ноќ. И покрај дел критички реакции, книгата стана хит во Бугарија, според неа е направена претстава во Пловдивскиот театар, а авторот сега пишува и продолжение. До сега е преведена на германски и на српски. Со оглед на филмичноста на заплетот и ликовите некако е логично таа да доживее и филмска верзија, како и уште преводи, особено во поранешните социјалистички земји.
Читајќи ја на момент се чувствувате како да сте каснале од истите психотропни печурки со кои во крајна нужда се прехрануваат партизаните. Во друг како да сте претерале со карамелите од софиската слаткарница на Серж Минасјан. Но најважното што го прави Попов со оваа книга е што следејќи ги древните и проверени методи за упокојување вампири, одлучно ѝ забива колец на секоја нехумана идеологија, и на секоја власт мотивирана само од личен ќар, какви што се изнагледавме на Балканот.
„- Што се случува со тебе?
- Не сакам да се дадам! – одлучно рече таа. – Ни на овие, ни на оние. Сè е борба за власт, зарем немаш сфатено?
- Јас пак мислев дека се бориме за правда...
- И јас така мислев. Но всушност ние се бориме за преживување.
- Гладна сум – застенка Габриела.“
Илина Ј.
