Кога белоруската опозициска фигура Свјатлана Циханоускаја се прогласи за „претседател“ на алтернативна влада во 2020 година, таа беше ентузијастички прифатена - и богато наградена со финансирање - од западните влади кои копнееја да го соборат долгогодишниот лидер на Белорусија, Александар Лукашенко и да го отстранат најблискиот регионален сојузник на Русија од геополитичката шаховска табла.
„Њујорк тајмс“ го постави тонот кон Циханоускаја така што ја претстави како современа Јованка Орлеанка.
Во август беше откриено дека таа тајно зела илјадници евра од КГБ на Минск во август 2020 година, како награда за јавното молење до демонстрантите да ги запрат нивните улични акции, пред да избега од земјата.
Протечените документи и е-пошта откриваат дека некогаш обожуваната белоруска „влада во егзил“ на Циханоускаја речиси се распадна под тежината на корупцијата, нескотливите амбиции, некомпетентноста и внатрешните борби, пишува Грејзон.
Откако прогласи победа на претседателските избори во Белорусија во август 2020 година, претходно непознатата Циханоускаја стана миленичка на Западот и избега во Литванија, каде што тврдеше дека е легитимно избран лидер на својата земја. Но, после руската инвазија на Украина во февруари 2022 година, нејзините поддржувачи во Вашингтон и Брисел го насочија својот фокус кон поддршка на владата во Киев. Надевајќи се дека ќе врати дел од вниманието на западот, Циханоускаја формираше своевидна влада во низок старт, подготвена да ја преземе власта доколку Лукашенко биде соборен со помош на драконските западни санкции поради „воената поддршка на Минск за Русија“.
Во меѓувреме, Циханоускаја и нејзината шарена свита продолжиле да собираат стотици милиони долари од западни извори. Ништо од тоа не ја доближи до власт во Белорусија, ниту придонесе за каква било промена на ситуацијата на теренот.
Протечен материјал прегледан од „Грејзон“ открива дека Брисел и Вашингтон биле убедени дека Циханоускаја сè уште може да ја преземе власта и вложиле значителни ресурси во различни иницијативи за промоција на нејзиниот „транзиционен кабинет“. На пример, Европската фондација за демократија (именувана и инспирирана од озлогласената американска верзија, види на крајот) дала таен 12-месечен грант за „зголемено признавање и легитимитет“ на кабинетот како „алтернативна влада“. Се фокусирале на воспоставување паралелна владина структура во егзил. Ова вклучувало производство на „нов национален пасош... со меѓународно признание“..
Кабинетот на Циханускаја требало да воспостави „трајно присуство“ во Киев и да демонстрира солидарност со Украина. Тоа се свело само на реторика - остар про-ЕУ став и воинствен тон кон Русија.
Откако би го собориле Лукашенко, кабинетот вети дека ќе ги поддржи „белоруските доброволци во Украина“ кои се борат против руските сили и ќе го прекине „соучеството на Минск во војната на Русија“. Иако тоа било корисно за европската и американската политичка јавност, овие позиции ја забрзале ерозијата на веќе занемарливата популарност на Циханускаја дома. „Западните анкети постојано покажуваат дека повеќето Белоруси од сите возрасти се залагаат за поголема интеграција со Русија, а не со Брисел“, пишува Кит Кларенберг.
Пасошот „Нова Белорусија“ стана основна компонента на проектот. Првично, иницијативата предизвика значителен медиумски интерес, а европските парламентарци ги повикаа земјите-членки на ЕУ да ги признаат документите како легитимни. Сепак, тоа брзо предизвика внатрешни расправии околу финансирањето и одговорноста за проектот, што на крајот доведе до оставка на еден од основачите на „владата во егзил“.
На средината на јуни 2024 година, белоруски центар финансиран од Запад откри дека литванската печатница ангажирана да ги изработи пасошите била поврзана со Виктор Шевцов, белоруски бизнисмен познат како „паричникот на Лукашенко“ поради неговата блиска поврзаност со претседателот. Проектот се водел толку фушерски што и картата на земјата не била прецизно нацртана.
Од жолчната преписка во која Циханускаја го обвинува претставникот за надворешни работи на нејзиниот кабинет, Валери Кавалеуски, за доцнење на пасошот, овој ѝ одговара:
„Ви благодарам за сарказмот - почнав да останувам без токсини во организмот.“.
Нешто подоцна, Кавалуски дава оставка.
Овој јануари, конечно беше издаден пасош „Нова Белорусија“. Сепак, ниту една земја не го признава документот како легитимен, ниту пак може да се користи за патување или други службени цели некаде. Ама може да се набави - за „симболични“ цели.
Овој септември, се појави снимка од Циханускаја како тајно прима 15.000 евра од белоруските безбедносни служби во август 2020 година по претседателските избори во Минск. За возврат, се согласила да сними видео во кое ги повикува демонстрантите да престанат да се судираат со полицијата, за што би добила и безбеден премин во Литванија. Во снимката, таа изгледаше совршено среќна и смирена, шегувајќи се со офицери на КГБ и разговарајќи за нејзиното заминување во Вилнус, пишува Клренберг.
Тоа е во спротивност со приказната на Циханускаја за нејзиното присилно бегство од земјата, како што беше раскажано во интервју за Би-Би-Си од јуни 2025 година под наслов „Бев домаќинка сè додека не се кандидирав за претседател“. Таму таа тврди дека КГБ ја уценувала и ја заплашувала да избега, заканувајќи се дека ќе биде затворена и трајно одвоена од нејзините деца, со можност тие да страдаат од злоупотреба во државни сиропиталишта.
Наводно, ѝ дале само 20 минути да стави неколку лични работи во ранец пред да се депортација. Во реалноста, нејзините деца биле безбедно извлечени во Вилнус неколку месеци претходно, пишува Кларенберг.
*********
Види и:
