Канада не пропаѓа под тежината на конкурентни сепаратистички проекти. Наместо тоа, таа тивко се раствора под киселините на институционалното расткајување, политичката некохерентност и растечкото чувство дека регионалните интереси и идентитети се поважни од секое чувство за „канадско“.
Проблемот затоа не е драматична криза. Тој е повеќе постепена балканизација. Провинциите формално не се одвојуваат од канадската конфедерација. Наместо тоа, тие сè повеќе си го прават своето - без оглед на Отава и националната визија што тој град ја претставува.
Она што останува е федерација само по име. Покраинските влади имаат сè поавтономен пристап, без координација, па и без знаење на федералната власт. Ова не е реторички сепаратизам или симболично пркосење. Тоа е административен суверенитет. И се случува во реално време.
Алберта е најдиректен пример. Актот за суверенитет на Алберта во рамките на Обединетата Канада првично беше отфрлен од националните коментатори како политички трик. А не е. Конзервативната влада на Даниеле Смит го искористи за да ги отфрли или заобиколи федералните регулативи за огнено оружје, природните ресурси и проценките на климата. Провинцијата ги тестираше границите на канадскиот федерализам и не се соочи со голем отпор.
Ова не е сецесионистички театар. Тоа е операционализација на политичкиот светоглед: дека Отава повеќе не додава вредност. Раководството на Алберта се однесува како иднината на покраината да се одредува во Едмонтон, а не во главниот град.
Јавното мислење го одразува овој став. Анкети покажуваат дека поддршката за независноста на Алберта е меѓу 35 и 45%, не како протест, туку како резервна позиција. Чувството не е поттикнато од бес, туку од растечката перцепција дека федерацијата е погрешно усогласена со интересите на Алберта.
***
Дури и Онтарио, историското сидро на федерацијата, сега владее со мало внимание за националната кохезија. Пристапот на Даг Форд кон федерално-провинциските односи е трансакциски, а не колаборативен.
Она што го поврзува сето ова е основниот дефект во логиката на канадскиот федерализам. Земјата не најде убедлива причина за кохезија. Институциите сè уште функционираат, но политичкиот центар повеќе не ги одредува условите. Отава ја губи важноста не преку конфликт, туку преку политички вишок.
Голем дел од ова расплетување почна во ерата на Џастин Трудо. Неговата влада во голема мера се потпираше на симболичната политика и прекумерно ветуваше национално единство преку прогресивни пораки наместо сериозно владеење. Федерализмот беше третиран повеќе како етапа отколку како структура.
Новата влада, иако е повеќе фокусирана на политиката, наследи раздвижен систем. Провинциите не чекаат да им се каже што да прават. Тие дури и не се преправаат дека се координираат и самостојно донесуваат закони, ги оспоруваат јурисдикциските граници и склучуваат надворешни партнерства.
Враќањето на Доналд Трамп во Белата куќа истакна колку е слабо зацврстен канадскиот федерализам. Администрацијата на Трамп е сè повеќе подготвена да се ангажира директно со провинциите. На Алберта ѝ се пристапува за енергетската инфраструктура. Квебек се третира како посебен актер за културата и климата.
Вашингтон не ја поткопува Отава; се прилагодува на новата реалност. Провинциите се местото каде што се случува акција. Федералната влада е местото каде што акцијата забавува.
Таа промена е важна. Штом странските сили ќе почнат да ги третираат супнационалните актери како суверени по функција, формалната кохезија на една земја станува се помалку релевантна. Канада сè уште има национална влада, централна банка и војска. Но, тоа се административни органи, а не инструменти на единство.
Во претходните моменти на неединство, Канада барем се обидуваше да се поправи. Спогодбата за езерото Мич, спогодбата од Шарлотатаун и Законот за јасност беа погрешни, но сериозни обиди за повторно воспоставување на национален консензус.
Таков проект денес не постои. Нема сериозен разговор за федералните реформи. Нема национална стратегија. Нема привлечна визија. Само ентропија.
Федерацијата сега се одржува со навика, трансфери и законска конвенција. Тоа може да биде доволно за да се зачува површината. Но, тоа не е доволно за да се врати кохерентноста. И во свет во кој расте геополитичкиот притисок и во кој е важна институционалната ефикасност, тоа не е одржливо.
Ендрју Латам за „1945“
