Датумот 4. мај многумина го сметаат за симболична најава за распадот на Југославија. Пољуд беше натопен со солзи по смртта на Јосип Броз Тито.
Има многу симболика во тоа што Хајдук Сплит и Црвена Ѕвезда играа меч во југословенскиот шампионат кога и официјално беше објавено дека повеќе го нема човекот што ги обединуваше земјите од Вардар до Триглав и сите се сомневаа дека кога тогаш ќе следи распад.
Од актерите на мечот, многумина повеќе не се живи. Тренерите Бранко Станковиќ и Томислав Ивиќ, Ѓорѓе Миловановиќ од Ѕвезда, Микун Јованиќ од Хајдук, судијата Хусреф Мухаремагиќ... Сите други актери сведочат дека имало и солзи и неверување, страв за иднината на земјата која од фудбалски аспект беше докусурена на Максимир една деценија подоцна.
Поминаа точно 40 години од 1980 година и познатиот меч, прекинат во 15:05 часот, кога сè уште немаше голови. Таа информација ги покоси браќата Вујовиќ, Зоран и Златко, родени во Сараево, кои сè уште не ги кријат своите емоции.
„Кој вели дека не плачел за Тито, лаже! На крајот на краиштата, има ТВ снимки, фотографии ... Нема бегање од историјата, ниту има причина за такво нешто. Брат ми Зоран падна на колена, јас ронев солзи, срцето ми се стегна. До мене стоеја фудбалерите на Црвена звезда: Пижон, Шестиќ, Ѓуровски, Боровница, Љуковчан... И на нив им беше тешко“, рече Златко Вујовиќ, чиј брат дури и играше за Звезда девет години подоцна, епизода која ја палети како лоша.
„Играв за Црвена звезда пет натпревари, пред војната. Со својата непромисленост, тогаш го раскинав договорот со Кан, а потоа повторно го продолжив. Таа година го изгубив правото да играм за тој тим и единствениот начин да играм до почетокот на новата сезона беше да одам во друг клуб. Кан и Ѕвезда имаа добри односи, бидејќи Душан Савиќ беше играч на Кан порано, за нив тоа беше најдоброто решение и не ми дозволија да бирам. Бев таму во 1989 година“, изјави Вујовиќ за загрепски „Вечерњи лист“, додавајќи дека и денес многумина во Хрватска му замеруваат за овој потег.
Интересно е што Дуле Савиќ беше актер и на овој натпревар во Сплит и тврдеше дека се смеел, за разлика од другите играчи.
„Во еден момент ми пријде пријател од Сојузот и ми рече 'умре'! Се смеев и прашав кога, бидејќи знаев на кој мисли. Тој ми одговори „во февруари, но сега се јавија“. Се смеев, затоа што честопати се шегувавме на сличен начин“, рече Савиќ, а тренерот Станковиќ се изнервирал.
Голот „висеше“ во воздух, Ѕвезда играше добро, извикуваше „каков Тито“, а потоа луѓе непознати за играчите стапнаа на теренот и му рекоа на судијата Мухаремовиќ да го прекине натпреварот.
„Се слушаа врисоци. Некои плачеа, други врескаа. Мислам дека во тој момент преовладуваше страв од тоа што ќе се случи утре, бидејќи со децении бевме воспитувани дека не може без него, дека тој е единствената вредна личност во земјата“. Со овие зборови Савиќ ја погоди суштината на паниката предизвикана од објава за смртта на Тито, три дена пред неговиот 88-ми роденден.
Сепак, иако и денеска сè уште се зборува за братство и единство, мир и безгрижно спиење на клупи, факт е дека долго пред смртта на Тито, национализмот се разгоре на стадионите и по смртта на Тито тој доби само дополнителен интензитет.
После маките и неверувањето, од стадионот се извикуваше „Друже Тито, ми ти се кунемо“, но исто така забележано е дека имало жестока тепачка пред да дојде веста за смртта на Тито од Љубљана.
На северна трибина се тепаа навивачите на Хајдук и војниците кои дојдоа на мечот да ја бодрат Црвена Ѕвезда. Тој конфликт беше многу брзо засенет од колективното изразување на лојалност кон Тито. Заедно со овој натпревар, беше прекинат и дуелот помеѓу Динамо и Железничар на Максимир, а следните денови имаше потсетувања за тоа како Тито бил поврзан со спортот. Се пишуваше за неговата улога во воените партизански Олимписки игри и Хајдук НОВЈ и големите спортови манифестации за време на неговиот роденден.
Сепак, натпреварот Хајдук - Ѕвезда остана како најголемиот симболичен момент за смртта на Тито, кој детално беше обработен во книгата на Ричард Милс „Фудбалот и политиката во Југославија“. Книгата, која беше прогласена за најдобра во историјата на спортот во 2018 година, потсетува и на предлогот на Сплитчани.
„Хајдук предложи прекинатиот натпревар против Црвена Ѕвезда да се одбележи како годишна комеморација. Беше планирано меморијалниот натпревар да се игра на 4. мај и тој да биде прекинат секој пат во 41. минута и 32. секунда, како најтажните недели во историјата на југословенскиот народ, со цел да се одржи едноминутно молчење“, потсетува Милс.
Приходот од тој натпревар беше планиран да оди во фондот на Тито за образование и стипендии за млади работници и нивните деца, а минута молчење имаше само на повторениот натпревар во лигата меѓу двата клуба, 17 дена подоцна.
Играчите на Динамо и Хајдук излегоа на теренот со транспарентот „Тито, тоа е сè што сме - Тито живее и ќе живее во нашите срца“, а една недела подоцна, првиот натпревар од финалето на Маршал Тито купот беше можност за изразување жалост.
Пред да истрчаат играчите на Динамо и Ѕвезда на Максимир, деца на своите тела го напишаа слоганот „Друже Тито ми ти се кунемо“, а вториот натпревар во Белград беше одбележан со сличен спектакл.
„Дури 50.000 луѓе на стадион и милиони пред телевизорите гледаа сплет од народни танци од сите републики и покраини. Кога играчите истрчаа на терен, носеа транспарент со слоганот „Тито ќе живее во нас засекогаш“, пишува Милс, инаку професор по модерна европска историја во Норич.
Инаку до судијата кој ја држи топката со број 5 на шорцот ќе го видите Бошко Ѓуровски кој играше за Ѕвезда од 1978-ма до 1989-та година.
