Акутните воспаленија – оние со црвенило, оток, болка и повишена температура – се добро опишани и одамна разбрани. Тоа е природниот одбранбен одговор на телото при повреда или инфекција. Модерната биологија дополнително го разјаснува - станува збор за активирање на имунолошки клетки и енергетски промени во организмот. Иако е болно, акутното воспаление е има заштитна функција: носи имунолошки „бранители“ на местото, ја загрева средината за да ги спречи патогените и предизвикува болка за да се одмора повредениот дел. И сето ова е горе-долу познато уште од антички времиња.
Но хроничното воспаление е помистериозно. Тоа не изгледа како акутното: нема црвенило и оток, често нема јасна причина, и може да трае со години – тивко, но штетно. Може да е и последица и причина на болести. Иако двата вида ја вклучуваат истата имунолошка основа, кај хроничното воспаление процесот никогаш целосно не се гаси, па наместо да се само-поправа, телото постепено се оштетува.
Хроничното воспаление е многу тешко да се дефинира, да се измери и да се лоцира. Маркерите како Це-ер-пе само кажуваат дека нешто се случува, но не и што или каде. Оваа нејасност ја прави категоријата „хронично воспаление“ непрецизна и неизедначена. Затоа дел од научниците велат дека употребата на истиот термин за акутно и хронично воспаление можеби повеќе збунува отколку што појаснува.
Сепак, последиците од хроничното воспаление се огромни: со него се поврзуваат дебелина, астма, срцеви заболувања, Алцхајмер, рак, дијабетес тип 2, автоимуни болести, некои психијатриски состојби – списокот постојано расте. Кога се земат заедно, овие заболувања денес се меѓу најзначајните причини за смрт глобално. Затоа во јавноста се зборува за „тивка епидемија“ и се бараат политики за „антивоспалителни начини на живеење“.
И покрај огромната научна и медиумска врева, хроничното воспаление звучи како нешто што повеќе би се излечило со баење отколку со модерна медицина: без јасни симптоми, без прецизна дијагноза, без согласност околу видот на третман. Токму оваа збрка потсетува на парадигматска криза – момент кога старите научни објаснувања престануваат да функционираат. Филозофот Томас Кун го опишал токму ова: кога премногу „аномалии“ се натрупуваат, старото објаснување пропаѓа и настанува научна револуција.
Хроничното воспаление генерира токму такви аномалии. Тоа не припаѓа на ниту една медицинска специјалност. Многу болести поврзани со него сè уште се третираат според старите модели. Пациентите често се чувствуваат игнорирани, погрешно разбрани или потценети. Лекарите се исцрпени и фрустрирани. Истражувачите се поделени: некои држат до стариот модел, други бараат нови рамки.
Паралелно, пациентските заедници на интернет се движат побрзо од науката: споделуваат искуства, создаваат нови термини (како „Долг COVID“), забележуваат обрасци што медицината ги пропушта. И како што покажала историјата – понекогаш токму овие „периферни“ увидувања создаваат нова научна насока, како што вариолацијата некогаш го отвори патот кон модерната имунологија.
Исто како што во последната деценија се случи „револуцијата на микробиомот“ – од гледање на микробите како непријатели, до нивно препознавање како клучни партнери во здравјето – така денес можеби сме на почеток од револуција во разбирањето на воспалението. Хроничното воспаление веќе не се вклопува во старата слика. Правилата се распаѓаат, противречности се множат, пациентите, клиничарите и научниците бараат нови начини на разбирање. Можеби токму оваа криза е знак дека се раѓа нова парадигма – таква што ќе може да ги објасни и да ги третира хроничните состојби на денешницата.
Можеби, кога ќе погледнеме наназад, ќе речеме дека 2020-тите биле Декадата на Воспалението.
