На кој јазик ќе зборува светот во 2115?

Научната фантастика често претставува цели планети на кои се зборува само еден јазик. Но наместо да се радуваме на таквата иднина, тука на Земјата сме загрижени дека англискиот јазично ќе асимилира неколку илјади постоечки јазици. Дали овој страв е оправдан?

Поединечни дијалекти, но и цели јазици, заради различни историски и други причини можат да се појават, па по некое време да исчезнат. И обратно, од јазик на релативно мала група луѓе можат да се наметнат како доминантни во одреден регион, па дури и глобално.

Тоа важи и за тн. „природни" јазици, но и за оние измислените. Во 1880, на пример, некој баварски свештеник создал јазик за кој се надевал дека ќе влезе во употреба во целиот свет. Помешал зборови од германски, француски и англиски, и го нарекол јазикот „волапук". И не само заради чудното име, јазикот бил тежок за користење, особено затоа што содржел и граматички особености на латинскиот. За разлика од него, есперантото помина нешто подобро, но сепак не успеа во својата намера, долгорочно да стане лингва франка.

Сега тоа му успева на англискиот. Пред две илјади години тој бил јазик на племиња кои живееле на мало мочуришно острово, и никој не можел ни да сонува дека тој денес ќе биде зборуван од две милијарди луѓе на планетава, а на пат да биде користен од секој трет човек на неа. Тоа значи дека тој истовремено потиснува голем број јазици, кои почнуваат да се зборуваат повеќе во микро-социјалната средина, отколку да служат за поширока комуникација со светот.

Но токму тука лежи оптимизмот дека англискиот нема набргу да стане единствениот јазик на планетата - тешко е да се промени нешто толку интимно како што е јазикот на кои луѓето зборуваат со своите деца. Но ова сепак не значи дека бројот на јазици на земјата ќе остане ист, или дека ќе се конзервира нивната сегашна форма. Според анализа на Wall Street Journal, она што ќе се случи за сто години е дека бројот на јазици ќе опадне, но и дека оние кои се уште ќе постојат ќе бидат многу поедноставни отколку што се денес. Има и такви теории дека јазикот на иднината е всушност мандаринскиот кинески. Но кинескиот доколку не го научите како дете е многу тежок, особено пишуваниот, па оттаму дури и Кинезите да завладеат со планетата, тоа ќе го направат на (некаков) англиски, а не на кинески.

До 2115 веројатно на земјата ќе има околу 600 јазици, од денешните 6,000. Јапонскиот ќе преживее, но јазиците кои ги зборуваат други помали групи ќе станат загрозени (македонскиот?). Урбанизацијата, имиграцијата, асимилацијата, па дури и ширењето на писменоста се закани по овие мали јазици. Последново особено важи за оние јазици кои функционираат на ниво на говор - за модерниот ум оние јазици на кои се пишува заради постојаноста и формалноста изгледаат „реално", додека оние кои само се говорат (само неколку стотина денес) изгледаат апстрактно и непостојано.

Дури и оние заедници кои вложуваат големи напори во пренесувањето на јазикот на нивните предци, за да го прават тоа успешно најверојатно ќе преминат на создавање нови верзии на тие јазици, со помалку обемни речници и „скратена" граматика. Таков е на пример ирско-гелскиот, кого денес го зборуваат билингвалните Ирци, нешто што може да се нарече „нов гелски". И ова не би требало да се сфаќа како знак на пропаѓање, туку на оптимизирање. На кратко - иднината доминирана од англискиот можеби не би била јазичен рај, но не би била ни лингвистички Армагедон.

Наместо да жалиме за пропаѓањето на поголемиот број од илјадниците јазици кои постојат денес, можеби е подобро да обезбедиме дека тие ќе бидат запишани за следните генерации. Фактот пак дека луѓето наскоро ќе бидат во состојба да комуницираат на еден јазик, паралелно со оној којшто го користат како мајчин, според многумина всушност треба да радува. Тоа, според нив, е победа над клетвата од легендата за Кулата вавилонска, во која лингвистичката разновидност поттикна пропаст на човештвото. Сепак, оние кои посегнуваат по неа секогаш кога бранат некаков „универзален јазик", забораваат дека различните „јазици" можеби значат само различен начин на размислување и отсуство на емпатија, а не буквално различен јазик.

16 јануари 2015 - 09:55