Знам само дека на почетокот беше зборот. И зборот беше Бог. А Богот беше тројство. Музика, смисла и форма. Смислата ја бара и лачи својата форма, а секој збор, како одраз на различностите во едното, со својата форма повикува различен тон и произведува особена музика, музика која ја натопува целината и е едно со смислата. Тројство.
Како се раѓа песната и како таа настанува? Голема дрскост е, велат, и самата помисла да се зборува за песната. Врз основа на кое право, и поаѓајќи од кое сознание би можело да се стори тоа? Ни недостигаат и правото, и сознанието, вели Хајдегер. И дали песната се прави само од зборови или се прави и од гласови кои често знаат да изиграат некоја сопствена игра, да му го сменат „личниот опис“ на самиот збор, и да му „накалемат“ некое друго значење.
Дали поетот ја пишува песната!?
Всушност поетот „пишува“ и тогаш кога не пишува. Песната во него крчка, се динста, се подготвува на тивок оган, сè до мигот кога ќе се фламбира и ќе биде послужена пред читателот/ите. А сè почнува со еден збор, можеби со една рима, со нивната музика која сама по себе бара продолжение, и така (барем кај мене е така) тоа тројство почнува да ми се населува во глава, да се одомаќува како да е тука од памтивека и како сè да е негово, ме обзема, ме опседнува, па дури и ме оплегнува, самата себе се создава, и на крај ми вели: повели! запиши! Значи, јас не ја пишувам песната. Јас само ја запишувам, всушност ја откривам, само сум проводникот, последниот дел од апаратот за дестилација од каде капнува таа капка роса, или отров, по ферментацијата на тие зборови, гласови, и рими до смисловно музичко единство кое го запишувам во диктираната форма. Така се добива, или открива - песната.
А од каде па на тој збор или на таа рима, на тие „вируси“ што ме држат во потчинетост, им текнало токму сега и токму во мојата глава да почнат да се дружат, да играат, да прават салта-виваре, да се кријат и да не ме остават на раат дури ни да си ја замезам својата чашка ракија. Можеби најточниот одговор на ова непрецизно прашање го дава генијалниот српски поет Душко Радовиќ, кога вели: „Почнав да пишувам во самоодбрана. Се бранев од сите коишто ме загрозуваа со здравје, снага, убавина, со подобар успех на училиште. Се вадев, си докажував и себе си и на другите дека сум само поразличен, а не и полош од нив. Има и исклучоци, но јас мислам дека уметноста е работа за оние кои имаат проблеми со себе. Тие развиваат сетила и особини кои не им се потребни на здравите, успешни луѓе. Никој подобро не ги познава луѓето од уметниците. А тоа драгоцено знаење се стекнува со драматично запознавање со самиот себе.“. Така говореше Душко. Но така е кога „работите“ на принцип на асоцијации, на принцип на виц и каламбур, па тоа што ќе се слушне, прочита или види (дали трева, око, Бах, облак или меч) ќе биде оддек и одглас кој ќе го зачне тој збор или таа рима и мешалката почнува да врти. И фала Богу што е така.
Но постои и една игра која се вика „Пред заспивање“...тогаш почнува таа криенка и обид не да се зграпчи зборот, туку да се маркира, да се втисне во некоја музика, и во тоа - некогаш езерско, некогаш океанско бранување - да се одржи над површината до следното утро. Се разбира дека резултатот од тој полусон најчесто се удавени зборови под рамната утринска површина на сеќавањето. И оставете ги таму. Можеби некогаш и без да нурнете тие ќе ви се вратат веќе претворени во бисери, од играта на бегање од вас и криење во некои школки затрупани од налетот на новиот ден. Тие гласови и таа музика која ви се измолкнува од прегратките, ве учи дека песната служи за исселување на себе-самата од вас-самите. Таа мора да биде како кутлача, како сунѓер, како пумпа што црпи, како ветер што суши, како сонце што суши, таа пие како око, нè ослободува од својот валентен код, е олук и центрифуга, систем за отталожување на тешките метали на денот, таа е архитектура на рамни пустински пространства со затрупани градови и тајни, таа е оттајнување, музика и слика, лик што постојано исчезнува и според тоа крупно присутен. Песната е црниот дроб на човештвото.
ГОРО ЛЕ
Само интересноста на сликот
не може да го даде ликот
на песната.
Мора мислата да е збесната.
Или барем сосем тивка.
Тивка до збеснување.
Мирнотија на кандило и пливка
и
пламен
За воскреснување.
*****
КОЛКУ ДАЛИ
Дали сум се задлабочил
штом сум срочил
песна проста?
Задлабочен во лесноста
барам буква
во песната
што ќе б(п)укне
како песна
а песната ќе е буква:
и му
и ква.
Како што гледате контрастот и парадоксот ја држат под закрила песната. Ќе го цитирам Р. Х. Блајт кој вели:
„Парадоксот е душата на религијата како и на поезијата и таму каде што не е признаен или е анатемизиран, религијата се губи во догма а поезијата во сентименталност.“ Таа неочекуваност, таа изненаденост на читателот од играта на контрастот и парадоксот, од таа музика, од сликите кои ги предизвикуваат и се резултат на нивната меѓузависна поставеност, тоа е поезија. И тоа е поезија.
И секако играта - нејзиното величество. Играта е најхранливиот и најградивен елемент за песната. Дали радосна или болна, дали смешна или тажна, таа тлее во нас и одненадеж, одвреме навреме ќе букне. Не барајте секогаш пожар, понекогаш фрлете дрвце за огнот да не згасне. Тој има свои тајни празници и свои тајни дружини кои делат мистерии крај логорските огнови.
И сам незнаејќи, јас сакам на читателот да му го откријам и она што тој не знае дека го знае. Тоа е еден од миговите на радост од читањето. И задоволство од свесноста за присутноста на емоционалното и интелектуалното искуство во самите нас, кое го откриваме во мигот на читање на песната. Се разбира и јазично искуство. „Да, баш вака е, го имам почувствувано ова и јас.“ Тука и така читателот станува коавтор, се обидува да го следи авторот или барем да се постави на паралелен колосек со него, следејќи што се случува и откривајќи го тоа дури и пред да го прочита. Но возот или трамвајот (заради колосекот) никогаш не треба да биде експресен. Има една убава досетка (мислам дека е од Вуди Ален) која вели: „Одев на часови по брзо читање и го прочитав Војна и Мир за три часа. Се збори нешто за Русија“. „Песната не е пишувана за рецитирање. Таа е пишувана за читање и сочуствително размислување“ - ќе рече Оскар Давичо.
Читајте. И играјте. Играјте сериозно. Ако бидете нон-стоп грозно сериозни, на пат сте да станете сериозно грозни. Само вистинската радост од играњето ќе ја роди песната. А што подобро од тоа - радоста да ви е работа, а работата - игра.
Всушност јас не сакам да знам како се случува песната. Само нека се случува!
Светол Цветовирски
илустрација: Себ Агрести (Холандија)
