Има еден кинематографски феномен кој веројатно заслужува дијагноза и исцелителски третман. Секогаш кога во кино игра македонски филм во салата се влегува не онака лежерно, со кофа пуканки во едната, и скромни очекувања за забавно помината вечер во другата рака, туку како небаре во таа сала, и во тој момент, да треба да ѝ се изрече пресуда на македонската култура. Стегнат од јанѕата кому и за што биле дадени државните пари, оптеретен од барањето некакви сублиминални политички и други пораки, изнервиран од често крутото, театарско актерство на нашите актери, претенциозноста на приказната или начинот на кој се зборува некој „филмски“ македонски (знаете, оној со акцентски целости), човек интелектуално снеможува и заборава да ужива во малите филмски задоволства, дури и кога тие му се навистина понудени. Дали вака стресно е секое одење на кино за, на пример, естонскиот гледач, кој е многу по на штрек кога гледа филм на својот мајчин јазик? Или е до тоа што во малите средини ги препознаваш локациите, често и лично ги знаеш актерите и авторите, па оттаму и потешко може да ја направиш дистанцата потребна за да ги доживееш универзалните пораки?
Проверив - на сајтот iscelitel.mk каде се нудат рецепти за голем број маки и несреќи, од кусогледост и мали гради, до „импотенција, прашувам за пријател“, ваквиот проблем со гледање филмови од домашна продукција не е наведен. Можеби е сепак редок и личен, или пак за него нема друг лек освен пред секоја ваква проекција да се дели нешто за опуштање. На пример, пуканки со М.?
За среќа, ова е филм кој иако зборува за ненормалната македонска ситуација, е многу - нормален. Не сум сигурна дека во жаргонот на сериозната филмска критика ова е релевантен термин, но сигурно е релевантен за чувството со кое излегувате од салата. Дека сте гледале филм кој не се обидува да ви се претстави како нешто што не е, на пример како високопарен уметнички производ на дебитант, кој е веќе убеден дека е Трир или Ханеке, туку кој едноставно сака да раскаже приказна. Онака како што некој би ти ја раскажал у муабет, за дечко од Автокоманда и неговиот татко болен од рак на плуќа, кои можат да бидат кои било татко и син, од која и да е земја, во која луѓето од маргините се препуштени сами на себе.
Благој Веселинов како синот Веле и неговиот другар Џем (Аксел Мехмет), скопски пандан на Дон Кихот и Санчо Панса со точаци наместо со коњи и магариња, се колеги од железницата, каде со месеци не им ги исплаќаат и онака малите плати. Веле не може да ги купи лековите за болниот татко кои не се на „позитивната листа“, па во трогателна сцена кога мора нешто да преземе за неговите болки му дава плацебо, дробен аспирин помешан со цимет. Сè се менува кога тој во еден од вагоните пронаоѓа пакет дрога („ексери, бело и трева“). Откако сфаќа дека не го бива за дилер, тој од „зеленото“ почнува да прави колачи. Татко му од нив магично станува на нозе, но исто така магично и брзо почнува да се шири веста за измислениот исцелител кој лекува со нив. Во меѓувреме обезбедувањето на фабриката е во потрага по истиот пакет, чија жртва, ни крив ни должен, станува Џем. „Народот“ пак си го бара правото на исцелување, кое му следува на секој граѓанин во услови на макар кревка демократија, на која самата ѝ е потребен иљач.
Има тука ликови како излезени од британски сатиричен трилер, атмосфера како во чешка или романска драма-комедија, извесна бавност како во скандинавска продукција. Но има и многу самоувереност, дека македонски филм на ваква тема може да биде за обичните луѓе и за нивните судбини, раскажана и визуелно прикажана така за ваквото препознавање да делува не само како квази-ангажирана поза, туку како реална емпатија. Кога во последните сцени Веле и татко му, одличниот Атанас Таноски, катарзично го разрешуваат нивниот однос, и ние катарзично издишуваме. Исцелени сме, целувани, цели, како режисерот и сценарист Ѓорче Ставревски и екипата да нè почастиле со колачи со М.
Tуку, ќе може уште една тура? За другарка прашувам.
Илина Ј.
