Есенска вечер во музејот „Кунстпаласт“ во Дизелдорф. Водичот Јозеф Лангелинк застанува крај ренесансна скулптура на човек со дрвена безбол палка и ги предизвикува своите осумнаесет посетители да го погодат митолошкиот јунак.
„Херкул?“ — тивко одговора една жена. „Ако го знаете одговорот, зошто не зборувате погласно, за сите да слушнат?“, ѝ возвраќа Лангелинк, а потоа ја тера да ги наброи сите 12 подвизи на Херкул по ред. Кога таа не успеа, следуваа превртување со очи и театрална воздишка. „О, Боже, се чувствувам како да сум пак на училиште“, вели потресено жената.
Музејот го рекламира овој водич како „лут“ и „крајно непријатен“ – и тоа е прилично благ опис. За време на 70-минутната тура, овој историчар на уметност со коњско опавче мафта со прст пред лицата на посетителите, ги кара што гледаат во телефон или кога седнуваат, ги прекорува за незнаење и сето тоа додека чекори со забрзано темпо низ ходниците на музејот.
И покрај грубоста – или можеби токму поради неа – оваа двомесечна тура наречена „Grumpy Guide“ („Водичот-мрчатор“) стана изненадувачки хит. Од нејзиното почеток во мај, секое издание е распродадено, а нови места има дури следната година.
Зад ликот на Лангелинк стои уметникот и перформер Карл Бранди (33), кој вели: „Никогаш не навредувам посетител лично, поради неговиот изглед или карактер, туку како група. Мојот презир е насочен кон претпоставено незнаење – кое можеби и не постои. Но целта е да ги натерам да се чувствуваат што е можно понеупатени.“
Според Бранди, луѓето уживаат во „емоционалната вознемиреност“ што ја создава турнејата. „Постои долга традиција во комедијата каде лошото расположение на изведувачот е дел од настапот – само што тоа не сме навикнати да го гледаме во музеј“, објаснува тој. Идејата делумно ја инспирирал директорот на музејот, Феликс Кремер, кој се уверил во успехот на ресторани како „Karen’s Diner“ во Сиднеј или римскиот „Cencio la Parolaccia“, каде келнерите намерно се груби со гостите. Во регионот на Рајна, тоа не е толку невообичаено – келнерите во пивниците на Дизелдорф и Келн се познати по својата саркастична духовитост.
Бранди вели дека „во многу европски земји постои локален вид гордост во традицијата на лошо расположение“. Како интелектуална референца, тој го спомнува антидрамскиот текст на Петер Хандке „Навредување на публиката“ од 1966 година, во кој актерите директно им се спротивставуваат на гледачите.
Музеите денес, под притисок да ја оправдаат државната поддршка, експериментираат со нови формати за да привлечат помлада и поширока публика – од „вечери за натуралисти“ во музејот во Штутгарт, до тури „само во чорапи“ во холандскиот Музеј Форлинден.
Ликот на Лангелинк, пак, истовремено ја следи и исмева таа тенденција – бидејќи самиот го презира концептот на „уметност како забава“. Во „Кунстпаласт“ посетителите се охрабруваат да фотографираат и да објавуваат на социјални мрежи, а поставките комбинираат висока и „ниска“ уметност – од Рубенс до секојдневни предмети, па дури и оригинален „Фолксваген Буба“. Таквата мешавина го доведува Лангелинк до бес („Ако не па отворете тука салон за мебел“), па кон крајот на турата изгледа како да доживува нервен слом, бесно ѕвонејќи во гипсено ѕвоно изработено од уметницата Инге Ман во 1971 година.
„Во уметничките музеи секогаш постои нерамнотежа на моќ“, објаснува Бранди. „Музејот одлучува што вреди да се види, а посетителот мора да прифати. Со оваа тура, таа моќна улога се превртува на глава – му даваме глас на сомнежот дека можеби музејот воопшто не знае што прави. Луѓето тоа го доживуваат како ослободување.“
По седумдесет минути викање и критики, повеќето посетители сепак биле задоволни. „Многу духовито и паметно“, изјавил 68-годишниот Лотар Рихтер. „Начинот на кој ја критикуваше музејската поставка беше брилијантен.“
