За разлика од Македонија, каде хонорарите на домашните писатели се вклучени во поддршката на издавачот кој конкурира во Министерството за култура со нивното дело, и сочинуваат отприлика 60% од вкупната сума (под претпоставка дека така и реално и се исплаќаат од страна на 'посредникот' - издавачот), во Хрватска издавачките ќуки имаат право да конкурираат само за трошоците за производство на книгата, а буџет за авторските хонорари во годишните програми на хрватското Министерство за култура воопшто не е предвиден. Идејата на Перишиќ е во суштина едноставна – да има програма и комисија во соодветното министерство каде писателите сами би конкурирале за средства, и на тој начин да се ублажи пазарниот удар кој повеќето од нив го доживуваат оставени сами на себе.
Повеќе за смислата на иницијативата, критериумите за тоа кој автор би требало да биде субвенциониран, но и за македонскиот превод на „Нашиот човек на теренот", Ласт експедишн и релаксираното шпартање низ град, откако ќе се решат сите други проблеми во следниве редови.
ББ: Дали државните субенции на што и да е, па и на пишувањето, се всушност некакво 'плацебо' за раните на пазарот, кое ништо не лечи, туку само залажува, дека уште постои некој ('мајка Држава'), кој има милост за оние кои инаку истиот тој пазар би ги прегазил? Дали е можда подобро наместо човек да се гребе за ронки, чесно да се признае поразот, па наутро да се вози такси, а ноќе да се пишува на светлината на свеќите?
РП: Не, затоа што на тој начин оној кој е способен да придонесе за културата работи работа со која помалку придонесува за општеството, а ако перспективата е на тој начин да работи целиот живот, тогаш тој ќе даде не 50%, туку 10% од она што го може. Книжевниот пазар во малите земји не фунционира, и не е некаква света крава, како што пазарот не е света крава ни во бројни други случаи. Транзицискиот мит за светата крава на пазарот е токму менталната база на дивиот капитализам. Пазарот во голема мерка е мит дури и во транзициската економија, каде постои само на пониските нивоа, на пример на пазариштата, каде отсекогаш и постоел, додека на повисоките нивоа каде се одвиваат приватизациите на крајот често одлучуваат монополите, политичките одлуки, лоби групите и криминалната експлоатација на јавното добро.
Треба да се биде внимателен со митологизацијата на пазарот, тоа е чиста транзициска наивност која и досега скапо нè чинеше. За културата пазарниот принцип е исто што и уништување. Македонија според пазарното начело никогаш нема да сними ниту еден филм, ниту пак ќе има театар со континуитет. Сето тоа, ако постои, е субвенционирано. А постои сигурно и Министерство за култура. Сега, со оглед на тоа дека такво министерство постои, прашањето е дали тоа би требало да дава пари за споменици и за мртва култура, и само на некои репрезентативни институции, или би можело еден, макар и мал дел од парите, да насочи кон фондовите кои, да речеме, ќе подржат живи луѓе кои пишуваат квалитетни книги, па тие луѓе со стипендии да ги обврзеш да напишат нова книга. Со тоа, ете, имаш и повеќе книги за фамозниот пазар, и за динамика на културната потрошувачка. Секако, сето тоа треба да оди според некои критериуми, кои нема да паднат од Марс, туку луѓето треба да се изборат работата коректно да функционира. Такви модели постојат од Словенија до Скандинавија, секаде каде не владее дивиот капитализам.
ББ: Еден, колку што знам, несубвенциониран автор (Буковски) вели дека единствениот исправен мотив за некој да пишува е ако не може а да не пишува. Ако пишувањето не би се плаќало, можеби на тој начин би се селектирале оние кои пишуваат од некои други (погрешни?) причини?
РП: Нема никому на глава да му паднат милион долари, тука се работи за преживување на писателите. Што се однесува до примерот на Буковски, наивно е да се споредува кариерата на Буковски во Америка со онаа на кој и да е писател во мала земја. Буковски, кога стекнал име, почнал да живее од пишување, бидејќи има огромна земја во која и успехот на не-мејнстрим пазарот носи некакви пари, постои и јака сцена на литературни списанија, па од англиски веднаш одат и преводи во светот, сите ја следат таа сцена, додека во мала земја ни успехот на мејнстрим пазарот не носи некакви сериозни пари, а светот слабо ни ги следи и ни ги чита јазиците.
Јас, како и многумина други во Хрватска, можам да речам и дека сум успеал на пазарот, сум достигнал некој плафон, романот „Наш човек на теренот" се продаде во 4-5 илјади примероци. Да беше тоа во педесет пати поголема земја, како што е Америка, би бил и богат. Но, нивните приказни за пазарот немаат никаква врска со културата во мала земја. Буковски во Хрватска, а и во Македонија, вечно би останал поштар и би напишал најмногу 20% од она што го напишал, затоа што не би имал време, и би стекнал многу ситна публика, и не би живеел како Буковски, туку како поштар. И повеќе би пиел отколку што би пишувал, затоа што не е он тип кој по работата би трчал дома да работи, без да ѕирне во биртија. Романите бараат сериозно многу време, не е тоа само инспирација, туку и куп време. Буковски, колку што знам, поголем број свои книги ги напишал откако почнал да живее од пишување. Можел да живее како писател, макар и сиромашно на почетокот, но тоа и го мотивирало и го терало да пишува, да објавува, затоа што од тоа живее. Да живеел како македонско-хрватски поштар поголемиот дел од тоа не би го напишал, и не би бил Буковски, не би имал шанса да биде тоа. Знам некои наши Буковски – напишаа по некоја добра книга, не стигнаа повеќе, така што не се ни развиваа во пишувањето, не дојдоа ни блиску до максимумот, а некои бргу цркнаа од алкохол и од поштарска фрустрација. Американскиот пазарен модел не може да функционира во мала земја. Без оглед дали си пазарен или непазарен – тука по тој модел во културата пропаѓаш. Тоа се поинакви системи.
ББ: Во еден од текстовите на оваа тема велиш дека еден од критериумите за финансирање би бил јавниот/критички оддек. Дали тоа значи дека во Хрватска постои независна, неподмитена, несуетна фела на критичари и писатели, и доволно образована јавност, која чита и реагира на нечие пишување? Ако е така, тоа би нè направило навистина љубоморни...
РП: Не постои идеална сцена, ни идеална критичка сцена, но сепак нешто пости. На крајот сепак некако се знае, барем грубо, што е што. Критика во Хрватска постои. Книгите кои имаат некаков оддек добиваат 5-10 критики. Некои се можеби пријателски, а некои не се. За хрватските книги пишуваат критичари од Србија, и од Босна. Има и тоа како непредвидливи критики. Има критичари кои сериозно ја сфаќаат критиката и не сакаат да се брукаат. Секогаш има и „пријателска" критика, и слично, но не може сите да се залажуваат. Идеален систем нема, но тоа не е причина сè да се фрли во вода.
ББ: Во истиот текст велиш дека „стандардот на немешање на власта во министерството во минатата деценија веќе е начелно воспоставен". Па ако и ова сте успеале да го направите, тогаш сте (бре) ветена земја ја културњаците! Имате сè – јавност, фела, независно министерство, па уште и се буните...
РП: Постои една комисија за стипендии, во еден мал фонд. Секоја година се менува целиот состав на комисијата, ги има 4-5 души, па тие ги доделуваат стипендиите така што секој бодува, и се собираат бодовите. На нив е да одлучат. Политиката не се меша, освен што во комисијата има пола-пола луѓе од секое друштво на писатели..Тоа е као некоја „политичка" рамнотежа. Може да се каже дека таа комисија функционира солидно.
Работата е што хонорарот на писателите не е пресметан во поддршката на издавачите. Едноставно, тоа го нема, нити па го имаше откако дојде капитализмот. Затоа и се буниме. Но, ние сакаме целосно да ги заобиколиме издавачите од тој процес. ОК, нека ги помагаат само за техничкото производство на книгите, како и да сега. Ние бараме посебен фонд, кој ќе ги субвенционира директно писателите, така за да се поттикнуваат за нова книга оние кои минатите години имале квалитетни книги. Значи, комисијата гледа кои се тие 40-50 книги од сите жанрови, кои покажале квалитет минатите години, па тоа го дели во три категории, а-б-в, и им дава на авторите поголеми или помали суми за работа на идната книга, што е некоја замена за хонорар. Освен тоа, авторите според говорото мораат да ја објават следнат акнига во разумен рок. И не се тоа некои големи пари, но би резултирале со голем исчекор од сегашната состојба.
ББ: Во 2010. излезе македонскиот превод на „Наш човек на теренот". Имаш ли некоја повратна информација од издавачот или од читателите?
РП: Не знам точно како поминал преводот. Се надевав дека ќе дојдам во Македонија, но тоа не се случи. Ова наше интервју сведочи дека во Македонија сепак има некој фидбек.
ББ: Ги следиш ли македонските писатели, музиката, филмот, политиката? Има ли нешто што ти се допаѓа, те засмејува или те лути?
РП: Не можам да кажам дека многу следам. Некогаш беа популарни „Леб и сол", па Мизар во Загреб, се сеќавам и на бендот Ласт експедишн, еднаш се дружевме на Крк, не знам што е со нив..Инаку, доста ги следев Киро Глигоров и Васил Тупурковски кои, како што знаете, се и споредни ликови во мојот роман „Наш човек на теренот".
ББ: Што правиш кога не пишуваш?
РП: Читам, го одржувам биолошкиот систем и инфраструктурата - она, храна, стан, сметки - а кога сето тоа ќе го решам, тогаш шпартам низ град.
