Текст што оди со џин и тоник: приказната за кининот и дрвото што ја сменило светската историја

Со векови, маларијата, болест која ја предизвикува паразит пренесуван од комарец, ги измачувала луѓето низ светот. Сеела смрт низ Римската империја; убила помеѓу 150-300 милиони луѓе во 20-тиот век и, според Светската здравствена организација, речиси половина од светското население и денес живее во области каде болеста се уште постои.

Средовековните лекарства за лечење на „лошиот воздух“ (на италијански mal aria) ги отсликувале погрешните убедувања дека станува збор за болест пренесувана преку воздух, а вклучувале цел опсег практики, од пуштање крв, ампутации на екстремитети до правење дупка во черепот. Но во 17-тиот век се појавил првиот познат ефикасен лек, и тоа длабоко во Андите.

Според легендата, кининот бил откриен како лек за маларија во 1631 кога грофицата од Синкона, шпанска благородничка омажена за гувернерот на Перу, се разболела со висока температура и треска - класични симптоми на маларија. Очаен да ја излечи, гувернерот ѝ дал на жена си напиток подготвен од језуитските свештеници, кои помешале кора од дрво од Андите со сирупи од ружини латици и каранфиле, како и други сушени растенија. Грофицата наскоро се опоравила, а чудесното растение кое помогнало е наречено „синкона“ во нејзина чест. Денес, тоа е национално дрво на Перу и Еквадор.

Голем број историчари денес ја негираат оваа приказна, но како и со други легенди, делови од неа се вистинити. Кининот, алкалоидно соединение кое се наоѓа во кората на синконата може да го убие паразитот кој предизвикува маларија. Но тој не бил откриен од шпанските језуити. 

Кининот веќе им бил познат на домородните народи кои живееле во денешните Перу, Боливија и Еквадор пред пристигнување на Шпанците. Тие биле всушност оние кои им ги откриле својствата на кората со боја на цимет на језуитите. Овие пак ја толчеле во нешто што станало познато како „Језуитска прав“ и наскоро луѓето во Европа почнале да пишуваат за чудесен лек против маларија откриен во џунглите на Новиот свет. До 1640-тите, језуитите воспоставиле трговски врски за транспорт на кората до Европа. 

Во Франција, кининот се користел за да ги лечи треските на францускиот крал Луј 14-ти во Версај. Во Рим тој бил тестиран од приватниот лекар на Папата и делен бесплатно од језуитите на народот. Но во протестантска Англија, таа била дочекана со скепса бидејќи некои доктори ја етикетирале „католичката“ смеса како „папски отров“. Сепак, до 1677 кората била внесена во Лондонската фармакопеја како официјален лек за третман на маларија. 

Така започнало лудилото по „дрвото на треската“ во амазонските џунгли - сите, особено големите колонијални сили како Британија, Франција и Холандија сакале или да исечат колку што е можно повеќе дрвја или да добијат семе од кое би можеле да направат плантажи некаде во Индонезија (Холанѓаните), Алжир (Французите) или Индија (Британците). Ова станало особено важно во текот на 19 век, кога маларијата била еден од главните убијци на европските трупи преку океанот. Во средината на 19 век, британската влада трошела над 6 милиони фунти годишно увезувајќи кора од синкона за колонијалните трупи. Како резултат на тоа, кининот, истиот оној кој го има во тоникот со кој обично се меша англискиот џин, од историчарите е сметан како една од главните „алатки на империјализмот“. За да бидат сигурни дека трупите ќе го консумираат, властите ставале кинин во џинот (Британците) или во Дубоне (Французите), за што подетално пишувавме тука. Кралицата Елизабета Втора всушност ги мешала двете - нејзин омилен пијалок било Дубоне-то помешано со малку џин. 

Преинтересната приказна за „дрвото на треската“, кининот и колонијализмот на подкаст со интересно име - „Нешта кои Британците ги имаат украдено“.

2 ноември 2023 - 19:02