Луис Мамфорд, некогаш познат, денес речиси заборавен мислител, чие најзначајно дело е „Градот во историјата“ (1961), целиот свој долг живот го посветил на проучување на односот меѓу човекот и технологијата. Иако никогаш не бил вистински пророк на апокалипсата, длабоко се сомневал во деградацијата на човечкото во „машинските општества“ – сомнежи што со текот на 20 век само се засилувале.
Во поранешниот морнар Херман Мелвил, авторот на „Моби Дик“, Мамфорд видел „братска душа“ – некој што ја наслутил лудоста што демне под привидот на индустриска култура. Искусувајќи го колонијалниот капитализам уште како млад, Мелвил се ослободил од илузиите за научен напредок. „Нема лудост кај ѕверовите која не е надмината од лудоста на луѓето“, напишал. Пораката му била далеку пред времето. Разочаран од слабиот прием на романот, Мелвил се вработил како цариник, борејќи се со себе за да продолжи да пишува и покрај тоа што не добивал признание.
И двајцата автори се психолошки блиски - прогонети од депресија и чувство дека нивното дело е залудно. Но иако сличностите меѓу нив се очигледни, разликите се исто толку значајни. Мамфорд имал бурен приватен живот, неговите љубовни афери ја повредиле неговата сопруга и ќерка. Мелвил останал верен на жена си, иако таа можеби страдала поради присуството на згодни млади мажи во неговите романи (а веројатно и во животот). Двајцата изгубиле син - Мамфорд ја претворил тагата во продуктивност, додека Мелвил се повлекол во болна тишина.
Сепак, токму во начинот на кој се справувале со траумата се гледа нивната најголема вредност. Мамфорд напишал биографија за Мелвил која била објавена во 1929, која му дала сила да продолжи. „Му должам на Мелвил,“ напишал, „зашто мојата борба со него и обидите да го сфатам неговиот трагичен поглед на животот беа најдобрата подготовка што можев да ја имам за да се соочам со светот што доаѓа.“
Како што утопистичките соништа од 1930-тите се распаднале во механизираниот ужас на Втората светска војна, мрачниот поглед на Мелвил добил нова тежина за Мамфорд. Но, наместо во очај, Мелвил се свртел кон „космички пркос“ – одлука да се живее и покрај ужасот, да се надеваш дури и кога си соочен со катастрофа. Токму оваа визија го држи Мамфорд и во мрачните 1950-ти со макартизмот, но и во 1960-тите, кога неговите идеи за еколошки и заеднички живот почнуваат да се остваруваат.
Во крајна линија, трагедијата може да се издржи, но не и да се избегне. Двајцата писатели остареле и ослабнале – Мамфорд заболел од деменција, Мелвил од срцеви заболувања. Иако не умреле несреќни, двајцата починале во релативна опскурност.
Мелвиловото постхумно оживување делумно му се должи на Мамфорд и неговите современици, но уште повеќе на самиот Мелвил – на неговата упорна одлука да не се откаже од книжевноста, дури и кога таа се откажала од него. И за Мамфорд и за Мелвил, катастрофата била нераскинлив дел од човечкото искуство. Но тоа исто така важи и за надежта.
(Базирано на книгата „Од длабочините: Херман Мелвил, Луис Мамфорд и повторното откривање на мрачните времиња“ од Аарон Сакс, 2022)
