Првата сурова филмска средба со Лантимос ни се случи пред некоја година со „Песјак" (за што пишувавме тука). Садистичката семејна приказна, за која до крај не можевме да поверуваме дека произлегла од грчката кинематографија, тогаш многумина ја нарекоа „сатира". Истиот опис сега критичарите го користат за она што се случува во „Јастог", првиот филм на Лантимос на англиски, со Колин Фарел, Рејчел Вајс и голема копродуцентска екипа, кој ја доби наградата од критиката на последниот фестивал во Кан.
Иако формално дефиницијата на сатирата може да се примени и врз овој негов режисерски и ко-сценаристички проект, „употребата на хумор и иронија заради критика" не е ни од блиску доволно за да се опише она што се случува во филмот. Затоа што тоа е повеќе отколку (само) исмевање, што подразбира некаква аристократска дистанцираност од она како стојат работите, како на авторот, така и на гледачот. Се работи за филозофска дијагноза за современата човечка состојба, која според Лантимос е апсурдна и трагична, дури и ако на моменти предизвикува смеа.
Во временски неодредена иднина самците, без оглед на причините за нивниот статус, имаат 45 дена да „се заљубат" во нов (хетеро или хомосексуален) партнер, а во спротивно „властите" ги трансформираат во животно по нивен избор. Локацијата е луксузен хотел во близина на град, каде движењето е дозволено само со сопруг/а или со документ кој покажува дека сте во брачна заедница. Целата идеологија е фокусирана на предностите на животот во двојка, па оттаму и необичните вежби на кои се подложени хотелските „гости", на пример шетањето наоколу со едната рака врзана зад грб, „како потсетник за тоа колку е светот подобар кога има две од едно исто нешто".
Секои од 45-те денови се одржува буквален лов, пандан на „Игри на гладните" - секој застрелан самец (со пушка со седативи) се смета како еден ден бонус престој во хотелот, што значи и зголемена шанса за наоѓање партнер. А пак основа за зближување со некого се сметаат заедничките карактеристики, од инвалидитет, пелтечење, кусогледост, до познавање ист странски јазик. Луѓето во паника да не бидат претворени во животни се ставени во ситуација да симулираат вакви „истости", па еден од самците намерно си предизвикува крварење од носот (со трескање на главата од маси и ѕидови) за да влезе во комбинација со девојка којашто страда од ваква состојба. Напредокот на врската строго се надгледува од хотелските органи, па во ситуација кога нешто не штима најпрвин се нуди џокер - дете заради коешто паровите се склони да прават компромиси, а во крајна линија таа се раскинува за повторно да се влезе во пеколниот самечки круг.
Дејвид (Колин Фарел) пристигнува во хотелот откако жена му го напушта за друг маж, а во придружба на брат му, којшто е всушност куче, животното во коешто е претворен затоа што не можел да најде партнер. Дејвид пак, ако дојде до тоа, сака да биде трансформиран во јастог, заради сината крв и долговечноста на овој членконог. По драматичен обид за спој со една од кандидатките, која му го убива братот/кучето, тој бега во шумата и се придружува на друга, бунтовничка група. Таа пак оди во друг екстрем - тука не само што никој никого не тера да се спарува, туку напротив, секој флерт или обид за покажување љубов сурово се казнува („црвен бакнеж“ - сечење на устата со жилет за обид за бакнување). Нејзината идеологија е краен индивидуализам, во кој емотивното врзување со друго човечко суштество е непотребен луксуз. Едно од правилата е секој член на групата да си го ископа својот гроб, сметајќи дека можеби нема да има никој близок што ќе може тоа да го стори за него.
Дејвид тука почнува врска со девојка (Рејчел Вајс) којашто е исто така кусогледа како и тој. И покрај сите ризици, тие наоѓаат начин да бидат физички блиски, а развиваат и таен јазик. Но водачката на групата сфаќа што се случува и одлучува да ја казни, со тоа што ја ослепува. Дури и тогаш Дејвид не се откажува од желбата да биде со неа. Откако неуспешно поминуваат низ цел список на можни заеднички особини (- „Сакаш боровинки?" „Не." - „Свириш пијано?" „Не." - „Зборуваш германски? „Не.") тој носи важна одлука. Заедно бегаат во градот, каде тој во ресторански тоалет одлучува да се ослепи. Филмот завршува додека тој, застанат пред огледалото, се подготвува да си збрца нож во око.
Фарса? Трилер? Дистописки хорор? Можеби љубовен филм кој го редефинира поимот „романтика"? Жанровски „лизгав" тој е сепак најмногу критика на таканаречените „цивилизациски" вредности, спротивставени на оние животинските, базирани на нагони.
„Ова е твојата последна вечер во хотелот", ѝ вели сопственичката на една од девојките којашто не успева да најде партнер и следниот ден треба да биде претворена во пони.
„Мојот совет на сите во твојата ситуација е вечерта да се помине мудро, правејќи нешто што не можеш да го правиш како животно. Да прочиташ класично дело, на пример или да ја испееш твојата омилена песна. Би било глупаво да имаш секс, затоа што тоа можеш да го правиш и понатаму."
Девојката го бира филмот Стенд бај ми со Кифер Сатерленд.
„Одличен избор", вели директорката.
Од друга страна, светот во којшто си принуден по секоја цена да формираш заедница е исто толку суров како и оној во којшто емоционалната приврзаност кон партнерот и желбата за формирање семејство се смета за гушење на индивидуалноста и за маана. Заслепени од овие екстремни идеологии, не гледаме дека можеби има и трет начин, кој не подразбира социјален притисок, „вадење" на туѓите или на нашите очи. Дали Дејвид ќе се осакати за да се прилагоди на општествените очекувања? И дали тој воопшто има избор?
Еден од најсилните елементи на филмот освен неговата генерална ексцентричност е музиката, која со нејзината трогателност го разбива цинизмот и генералната емоционална студеност, и на дизајнот на филмот и на ликовите. Тоа се класиката (Бетовен, Бритн, Рахмањинов) и Ник Кејв, но особено двете грчки песни извадени од нафталин. Првата е „Апо меса петаменос" (Од внатре умрен) во изведба на Данае Стратигопулу, пејачка родена 1913, позната и по нејзините преводи на Неруда на грчки. Песната пак е на композиторот Атик, чие вистинско име било Клеон Триантафилу, роден 1885 во Атина, а растен во Египет и школуван во Париз, кој се самоубил неколку месеци пред ослободувањето на Грција од нацистите.
Втората, во дует меѓу Софија Лорен и Тонис Марудас, од филмот „Момче на делфин" од 1957,
„Што е тоа што го нарекуваат љубов"
„Што е тоа што го нарекуваат љубов?
Смеа, солзи, сонце, дожд,
на нашиот живот крај и почеток?
Ниедна уста уште го нема најдено,
и го нема кажано"
