Во 1998 тогаш младиот и талентиран Срѓан Валјаревиќ добива стипендија - ни помалку ни повеќе туку едномесечен престој во вилата Маранезе на езерото Комо во Италија, подарок од фондацијата Рокфелер. Потполно неподготвен за ваквиот развој на настаните (други го пријавиле и му ги пополниле документите), тој од скапаната белградска гарсоњера, мамурен по пијаната ноќ, пакува еден џемпер изеден од молци и се качува на авион кој ќе го однесе од работ на очајот во некаква утописка комуна, каде на аеродром те дочекува шофер, собата секој ден ти ја чисти собарка, се пијат скапи вина, а ако се ујдисаш со нив келнерите тие те појат и со француски коњаци и Џејмисони, дур лежерно гледаш фудбал. Никој не ти кажува кога да станеш и што да правиш, другите стипендисти во вилата – живописни ликови на научници и уметници - главно си ја гледаат својата работа, а ти, како цел живот да си учел за лорд, медитираш над смислата на животот со замислен поглед минувајќи по околните ридови, прашувајќи се како ли си заслужил да бидеш тука.
Кога ќе ти здосади од толку убавини, почнуваш да се симнуваш во најблиското гратче и набргу се спријателуваш со неколку жители, нормално газди или вработени во кафана – двајца браќа близнаци заљубеници во фудбалот чиј меѓусебен разговор изгледа како бесконечна караница и една фина шанкерка која не зборува англиски, па морате да си цртате во тетратче, што станува ваша интимна игра, кое наспроти сите очекувања сепак не завршува стереотипно, во кревет, туку како нежно пријателство. Шеткаш и подалеку, со бротче до градот Комо, каде во сабота има пазар и тезга со фашистички сувенири, на која купуваш пенкалце со вграден Мусолини, кој отпоздравува кога ќе го свртиш наопаку. Се трудиш да ги избегнеш дружењата во вилата, но сепак наоѓаш неколку сродни души, со кои правите малку ама чесен муабет, а со една сепак завршуваш и во кревет. Со еден збор – НЕ ПРАВИШ АМА БАШ НИШТО, цел месец си го дрвиш со туѓи пари и не дозволуваш да те совлада ниту грам совест. На крај малку те боли што треба да си заминеш, ама со став на шериф на зајдисонце на крај го напушташ градот, благодарен на животот, во кој чудата, исто како и несреќите, треба да се примаат спокојно и со отворено срце.
Добро, неправедно е да се каже дека Валјаревиќ не правел, или дека од својот „меден" месец не направил ништо. Од целото искуство тој напишал прекрасен роман, кој потсетува на најдобрите традиции на стилот познат како „ништо не се случува, ама е убаво", како на пример во „Супер. Наивен" на Ерленд Лу или некои од книгите на Мураками. Сепак, неговата непретенциозност е најубедливата која сум ја сретнала досега – дури и за Буковски на моменти можете да се посомневате дека пишувал за да ќари некој долар или пофалба. Овој е тотално кул и незаинтерсиран за ништо друго освен за тоа да ви ја раскаже неговата приказна, која по ништо не е посебна, освен што е негова.
Па сепак, иако постојано зборува за себе, тоа во ниту еден момент не преминува во хроника на еден самозаљубен отпадник кој успеал да го заебе системот, лукаво користејќи ги буржујските придобивки, без никому ништо да возврати. Оваа книга всушност е посветена на сите оние со кои тој ги минува оние мали мигови на човечко разбирање, на непознато место, во кое иако можеби ги имаш сите предуслови за среќа, сепак можеш да бидеш осамен. Иако нема намера да биде тоа, Комо како топос личи на животот, кога тој е добар кон тебе.
Бидејќи ваква книга, во која ништо посебно не се случува, тешко се раскажува, само неколку епизоди за да го разберете зенот која таа го шири. Иако никогаш не планинарел, за љубов на еден од ретките пријатели кои ги стекнува во вилата, извесен познат американски професор чие хоби е орнитологијата, Срѓан (добро де, писателот од книгата) еден ден заминува на врв на блиската планина, Монте Сан Прима, правејќи попис на сите можни птици кои ги слуша или гледа, а во ултимативна потрага по некаков „златен орел" за кој само се зборува дека го има, но ретко кој го видел. Откако првиот пат го искачува врвот, но без да го регистрира орелот, тој истото го прави и втор пат, овој пат здогледувајќи го маркантното суштество, кое некое време се кочопери на небото, доволно за мигот и сцената да бидат величествени, а напорот награден. „Треба да се искачиш многу повеќе отколку што мислиш дека можеш за ја видиш таа птица. Нема таа да ти слета на прозорец затоа што си и оставил трошки. Мораш да се потрудиш", вели во едно интервју Валјаревиќ, објаснувајќи ја лекцијата што ја научил. А тој се потрудил.
Втората епизода се однесува на локалните пријатели од Белаџо, шанкерката Алда и двајцата браќа кафанџии. Иако цел живот живеат под вилата Маранезе, со оглед што таа е приватен имот, тие никогаш немале можност да го видат сопствениот град одозгора, ниту пак да влезат во куќата. Користејќи го правилото дека секој стипендист може да донесе посета доколку навреме ја најави, Срѓан ги кани топтан сите, сосе мајката на Алда, на ручек во вилата, после кој сите залегнуваат на ќебенце на ридот, без зборови уживајќи во глетката. Едниот од браќата дури и се расплакува од убавина, од таа мешавина на радост заради остварувањето на одамна посакуваното, и тивката среќа на тој миг поминат со пријатели, кои на тој рид ги споила случајноста, но и добрината.
Третата епизода е рамна на филмска. Жената на професоров со птиците, која е дојдена во вилата само за да му прави друштво, во еден момент кога дознава дека Срѓан е од бивша Југославија, се присетува на моментите поминати на одмор на Корчула. Срѓан, пак, неколку години пред војната работел како келнер на овој остров, но одбегнува да зборува на оваа тема, затоа што распадот на некогашната татковина го боли. Долго време после овој муабет, Срѓан пиејќи си го аперитивот во просторијата до него слуша звуци на клавир, мелодија која не може точно да ја препознае, но длабоко го потресува. Потоа сфаќа дека истата жена всушност на пијано го реконструира биењето на камбаната на катедралата во Корчула, звук кој и таа и тој постојано го слушале во текот на нивниот престој, и кои ги потсетува на други, убави времиња. Ова искуство толку го потресува, што при неговиот проштален говор посебно ѝ се заблагодарува на госпоѓа Бар, велејќи дека ова е една од најубавите работи што му се случила во животот, додека оваа ги брише солзите од трогнатост.
Следниот ден во пет наутро шоферот го носи на аеродром:
„Извадив од ранецот шише џејмисон и му го подарив. Го изненадив. Ми се заблагодари и ми посака убав и среќен пат. Му се заблагодарив и јас нему и го поздравив. Влегов во аеродромската зграда. Во ранецот го имав уште и она второ шише, кое Бренда и јас не го испивме до крај. Ми беше многу да носам две шишиња. А и онака, еден ден, мора да запрам. Тоа дури и возачот го знаеше. И тоа, исто така, беше неминовност. Но заради неминовноста сепак не можам да стравувам".
Во Србија, каде книгава има доживеано дури девет изданија, Валјаревиќ го нарекуваат „човек-емоција". Кога ќе ја прочитате книгата, која кај нас е објавена во едицијата „Сто словенски романи", ќе сфатите и зошто.
