„Гопник“ на руски и во Русија значи пијан хулиган, битанга, криминалец од најнизок вид. Најверојатно потекнува од акроним за колективни живеалишта за сиромашни кои ги изградиле болшевиците по Октомвриската револуција, но можеби е и стар сленг за спиење на улица. Како и да е, Адам Гопник решил децата да му се презиваат според моминското на жена му, пообичното Паркер.
И ова е пример на необично и смешно презиме чие значење не го разбираме од прва. Но што е со балканските, особено оние од словенските говорни подрачја? Во некои од нив се зипувани анегдоти, морални карактери, телесни и душевни маани, цели истории. Според текст во Независне новине, посебно интересни се презимињата од Херцеговина, меѓу кои има и такви кои на нивните носители им претставувале товар, па ги смениле. Така после Втората светска војна некој со презимето Курајица преминал на Вуковиќ, Прдалица или Прдиќ станал Јовановиќ или Обреновиќ. Некои од родот Дерикучка сега се Душановиќ или Савиќ. Се случувало и тројца браќа да земат три различни презимиња или двајца да го сменат семејеното име, а третиот да го задржи. Матичарите од Херцеговина имаат и прекрасни анегдоти за разните комбинации на вакви имиња, на пример кога младоженец Зликовац требало да се земе со невестата - Лешина.
Во денешна Република Српска едно од најчестите презимиња за кое се бара промена е Вјештица, а еден Вјештица во осумдесетите во Бања Лука бил судски извршител. Оној кој не платил струја или данок ризикувал на врата да му чукне Вјештица. Во РС денес живеат неколку семејства Мачак, Костур, Заклан, но и Доброта, Злато и Сребро. Едно семејство во Приједор се презива Хвала.
Чести се и гастрономски презимиња, како Бурек, Салата, Кестен, Телетина. Од „карактерните“ тука се Злојутро, Тољага, Судар и Злокапа, како и Будалица, Кољиврат и Рикало.
Една од најзабавните анегдоти е онаа за писателот Алекса Шантиќ (1868–1924), кој на овој начин одговорил на покана за некоја слава: „Аој, Ристо име дично/спреми нешто презимену слично/долазим“. Името на славеникот - Ристо Пичета.
Од каде токму во овој регион толку необични презимиња? Една од теориите е дека првите презимиња станале законска обврска дури во 20 век, во кралството Југославија. Претходно, во Отоманско време, идентитетот се одредувал по името на таткото, местото на потекло или семејниот занает. Единствени кои претходно се обиделе да воведат ваков личен податок биле австро-унгарските власти кои направиле попис на населението од окупираните области, терајќи ги луѓето да се изјаснат за презиме кои тие реално го немале. Горди и склони кон заебанција, Херцеговците кажувале што им паѓало прво на памет, верувајќи дека така ќе му наштетат на царството. Но педантните Австријци сè запишувале, а нивните архиви ги наследила и новата југословенска власт, па голем број семејства и денес ги носат презимињата смислени од инает или од шега.
Македонија не била под Австријците, па единствената разлика во презимињата низ историјата е дали биле на -иќ, -ов или -ски. Сепак, во двотомниот „Речник на презимињата кај Македонците“ од група автори, издаден во 1994, се наведуваат неколку групи презимиња:
„административно-правни“ (Граматиков - од некој грамотен, писмен, Китапов - од китап, книга, Даскалов - од даскал, учител);
„војнички“ (Бајрактаров, Сеизов - коњушар, Борозанов - трубач);
„духовни“ (Поповски, Ѓаконовски);
„трговски“ (Брашнарски, Бакалов);
„занаетчиски“ (Абаџиев, Шеќеринска);
„земјоделско-сточарски“ (Козаров, Смокварски).
Чести се и презимиња од прекари (Пичоски - од пич, тукушто никнато гранче или новороденче; Алтипармакови - шестопрсти; Докурчев - што носи само кошула, облека до под појас). Можеби не се толку бунтовни и луцкасти како херцеговските, но сепак се доволно живописни.
***
Дополнување од читател:
„Не сме покусо!
Битолско-прилепскиот крај изобилува со ваков тип на семејни презимиња изведени од семејни прекари. Дел се исчезнати од службените презимиња (од разбирливи причини), но сеуште опстојуваат колоквијално.
Кривашија
Црнокуре
Деветантерии
Кутла (од кутел, сад за мерење жито)
Чашуле
Тепајмајковци
Кепевци (во Прилеп, за дојденци галичани кои носеле кепе)
Колимагаревци
Печијаревци
Палисламовци
Ќорвезировци
Колиштрковци
Прдловци
Лешникмадевци
Еднаракагазевци
Сламкакуревци
И како шлаг на тортата:
Стапнилајновци“
