Еволутивно гледано, да се биде скромен и понизен и не е најдобрата стратегија. Напротив, сите облици на живот се обидуваат, особено во случај на ограничени ресурси, да се самонаметнат врз другите од истиот вид, да се одржат во живот и да се репродуцираат. Ова прави од животот не „поле за културен натпревар помеѓу народите“, туку место на суровост од космички пропорции. Иако „сурово“ можеби и не е најдобриот збор, бидејќи тој има негативна конотација за која на природата не ѝ е баш гајле - животoт се одвива спонтано, а во него луѓето се раѓаат, живеат и умираат без преголем удел во големата слика на нештата. Живееме во космичка фарса и тоа го нарекуваме „среќа“.
Па сепак, малкумина се свесни или можат да се помират со овој факт. Хомо Сапиенс-от е специфично, софистицирано суштество, кому не му е доволно да ги задоволи примарните потреби и импулси. Знаеме дека имаме моќ само ако тоа го видиме во спуштените очи на соговорникот. Таа реално постои само кога ќе остави трага во умовите и на телата на другите.
Токму поради ова човечката историја изгледа повеќе како кланица, иако би било грешка да се мисли дека моќта е ексклузивна игротека на сите Цезари, Наполеони и Сталини, или дека нејзиното практикување е ограничено на војни, револуции или на политиката. Моќта е како водата - таа си бара пат, се прелева од владините кабинети во корпоративните канцеларии, од училниците на социјалните мрежи, и ниту едно место не е премногу мало за да стане арена на нејзино практикување. Но долгорочно таа е смртоносна болест. За да станеме вистински човечни треба да се откажеме од неа.
Дали тоа значи да одиме контра самиот живот? Да. Ова е еден најспецифичните парадокси на нашата состојба, дека за да го разбереме животот, да го прозреме, да ја осетиме целата негова суета и лага и нив да ги надминеме - треба да го сториме токму тоа. Да се самонегираме, да одолееме на искушенијата на моќта, и тоа не само кога тие се очигледни туку цело време. Шопенхауер велел дека само мал број смртници можат да се спасат од давење во морето на животот: неколкумина уметници, пар сочувствителни души и радикалните аскети.
Секако, ваквото „умртвување“ на нагоните не е лесно, и не е за секого. За среќа има и поинакво решение. Можеби не е толку спектакуларно како тоа да бидеш светец или да доживееш нирвана, но е практично и остварливо. Се вика понизност. Практикувајќи скромност можеме да се изземеме од трката на животот и да го гледаме од далечина, со дистанца и со смиреност, дури и со иронија. Можеби долгорочно ова нема да нè спаси од судбината која нè очекува сите, но сепак дава простор за дишење. Всушност, со тоа што овозможува демаскирање на животот, „понизноста“ е токму спротивно од она на што обично асоцира - таа се случува кога ќе одбиеш да бидеш дивјак и да ја играш играта на мнозинството.
Зборот на англиски доаѓа од латинското humilitas (нешто што се наоѓа ниско), поврзано со humus (земја). И навистина, оној кој го видел животот „од доле“, од неговите дна, и успеал да го сочува мирот и здравиот разум без агресивна одмазда на другите, успеал да го скроти ѕверот во себе. Од Буда до суфи учителите и христијанството, од Шопехауер до Бергсон, на исток и на запад, ова не е нова идеја. Но тоа што сега се потсетуваме на неа значи само дека сме толку заслепени и еротски напалени на трката на животот, што имаме заборавено дека постои и алтернатива.
Базирано на текст на Костика Брадатан, автор на „Умирање за идеи: опасните животи на филозофите“.
Поврзано: Питерсон за православието
