Книжевните, и воопшто уметничките дела кои се однесуваат на реални историски личности најчесто се обидуваат да го надградат, или обратно, да го деконструираат сето она што веќе го знаеме за еден Наполеон, Бетовен или Ајнштајн од историските читанки или од нивните биографии, кои наводно „објективно" ни го сликаат човекот зад генијалното дело. Па сепак, дури и најчесните меѓу биографите не можат а да не додадат малку фиктивен малтер помеѓу реалните тули на нечиј живот.
Кога е во прашање писател кој пишува роман за личност, која иако вистински постоела е многу попозната по нејзиниот фикционализиран (па дури и митологизиран) лик, како што е случајот со Џејмс Бонд, тогаш тој од една страна е многу пораат, затоа што однапред е амнестиран од очекувања за некаква „историска автентичност". Но постои една друга стапица во која тој може да упадне - и самиот хипнотизиран од романтичната слика за тајните агенти градена низ поп-културата со децении, несвесно да ја следи таа линија, и неговиот книжевен лик да го гради не по урнек на оној историскиот, туку на оној веќе „обработениот“. Со други зборови, тоа би значело Душко Попов од „Есторил" повеќе да личи на Џејмс Бонд од „Голдфингер" или од „Скајфол", отколку на Душко Попов химселф. Оваа стапица Станковиќ успешно ја прескокнува, користејќи го атрактивниот лик за низ него да раскаже една многу поширока приказна.
А кој бил всушност овој човек?
Роден во 1912 во Тител (тогашна Австро-Унгарија, денешна Србија), пораснал во Дубровник, а се школувал во Англија, Франција и Германија. На самиот почеток на Втората светска војна, во 1940, неговиот пријател од студиите во Фрајбург, Јохан Јебзен, доаѓа во Белград и го ангажира да работи за Абвер - германското воено разузнавање. Во исто време Попов станал и британски агент. Со оглед на тоа што Јебзен бил самиот анти-нацист, веројатно знаел дека неговиот пријател е двоен шпион, па често му пренесувал информации чија крајна дестинација всушност биле сојузниците.
Во 1941, после окупацијата на Југославија, Попов се пријавува и кај југословенската влада во егзил во Лондон за да работи како нивен службеник за специјални задачи. Така всушност станува троен агент: за Абвер под името Иван, за британската тајна служба Трицикл (асоцијација на неговите наводни апетити за „тројки"), а за југословенската влада во бегство Душко.
Шармантен женољубец, склон кон коцка, алкохол и баханалии и во и вон контекст на службените задачи, тој сепак бил повеќе од некакво „фраерче" кој работи за пари. На повеќе пати спасил човечки животи, со пренесување погрешни информации на Германците, како кога во клучен момент ги известил дека сојузниците наместо во Нормандија ќе се истоварат кај Па де Кале, со што значајно ја забавил нивната реакција во судирот кој всушност бил одлучувачки за исходот на Втората светска војна. Истовремено, предупредил на можен напад на САД кај Перл Харбор, информација којашто од непознати причини тогашниот шеф на FBI, Хувер, не ја пренел на неговите претпоставени.
Една од станиците на бројните патувања на овој авантурист бил и хотелот „Паласио Есторил" во Лисабон, кој во текот на Втората светска војна, благодарејќи на неутралноста на Португалија, бил свратиште (и скапо засолниште) на голем број интелектуалци, дипломати, криминалци, богаташи и шпиони. Тоа е и главната локација на дејството на романот на Станковиќ, кој бидејќи живее во Лисабон добро го познава теренот за којшто пишува. На истата тема е посветен и расказ од неговата збирка „Од каде што бев, веќе не сум" (објавена на македонски од „Слово"), под наслов „Нула-нула-седум во тажниот рај", со поднаслов „ембрион за роман". Уште тогаш Станковиќ значи знаел дека темата заслужува и пообемен зафат, па токму нејзе ѝ го посветил и романот-првенец.
Во спомнатата збирка веќе беше јасно дека Дејан, како што тоа би го срочила академската критика, „знае да гради ликови" и дури и во најкратките раскази „да создава атмосфера", на места и ситуации кои ги доживувате како да сте биле таму, и како да сте го почувствувале тоа. Во романов тој не прави нешто поразлично од она што го правел и претходно, само што сега неговиот замав е поширок.
Намерно ја користам оваа сликарска асоцијација на потез со четка, затоа што визуелното игра огромна улога во она како Дејан пишува. Можеби затоа што по образование е архитект, тој просторот не го опишува, туку го доживува, а со самото тоа ве тера и вие, не само да го „видите" како масло на платно или на фотографија, туку и да го почувствувате, и тоа како спомен на место каде некогаш да сте биле, со блага носталгија што сте го напуштиле. Тоа што се главната локација е хотел е идеално за создавање на тоа чувство на тишини среде врева, сенчести ќошиња низ долги ходници, живописни ликови на „големи" и „мали" луѓе, од готвачки, преку писатели како Егзипери или Црњански, до шаховски прваци или некогашни романски кралеви, кои доаѓаат и заминуваат, во мирна оаза среде бурата, во која сите се всушност на кратко, како во некој голем Хотел на историјата.
Попов во очите на Станковиќ е посебен затоа што има врска со Србија, но тоа не значи дека тој го идеализира и ни го подметнува како некаков супер-херој. Напротив, на моменти ликот кој тукушто нè шармира знае и да нè изневери и да изнервира, особено кога е крајно пресметан и емоционално дистанциран, како во неговиот однос со детето кое само престојува во хотелот, од кого тој прави свој бизнис партнер. Оттаму, оваа книга не е (само) за Попов - тој е само „тизер" за раскажување на приказна делумно базирана во реалноста на едно време и едно место, за чијашто автентичност биле консултирани дневни метеролошки извештаи, листи на хотелски гости и редови на возење на бродови и авиони. Во рацете на авторот се нашол и полумувлосан куфер на Попов, со лични предмети, меѓу кои фото апарат со неразвиен филм, од кој е извадена и фотографијата на корицата на романот.
На ручек со Дејан во Белград се запознав со двајца повозрасни луѓе за кои потоа тој ми кажа дека се наследници на познатото белградско семејство Бајлони, спомнати во книгата заради нивната значајна врска со Попов. На момент помислив дека ова е стапица, и дека човекот со кого се ракував е можеби самиот 007. Иако официјалните податоци велат дека тој починал во 1981, со тајните агенти никогаш не се знае. Ако ништо друго, неговиот дух, сега стар 103 години, сигурно уште лебди низ коридорите на Есторил, над масите за рулет, под будното око на Јан Флеминг, кој од смртниот Душан го создаде бесмртниот Бонд.
Музички илустрации наведени во самата книга:
Herman Hupfeld: As Time Goes By (Casablanka)
„Пашона коло" во изведба на Немања Радуловиќ
