Иако во десетиот век веќе бил запознаен со арапските броеви, на западот на Европа му бил потребен повеќе од половина милениум за со нив доминантно да ги замени римските, со кои главно се служел две илјади години. Иако веќе во 1202 во „Книгата за пресметување“ (Liber Abaci) ги препорачувал големиот и влијателен математичар од Пиза, Леонардо Фибоначи, забележителното прифаќање на арапските броеви започнало дури со Гутенберг и подемот на печатењето кон крајот на 15 столетие, а конечната доминација над римските броеви ја постигнале дури во 17-тиот.
Ова го тврди лингвистичкиот антрополог Стивен Хризомалис во книгата „Пресметки: броеви, когниција и историја“ издадена од MIT Press во 2020.
Тврдењето го релативизира традиционалниот наратив, според кој арапските бројки се прифатени исклучиво како поефикасни, на пример за множење. Но, операцијата множење секако им била добро позната на корисниците на римските броеви, впрочем и како делењето, а во времето на самото Римско царство аритметиката веќе била сложена.
Десет години пред оваа книга, Хризомалис ја објавил и „Нумерички нотации: компаративна историја“ (2010), која е резултат на неговиот докторат. Во неа прикажал, анализирал и на свој начин систематизирал отприлика 100 различни начини на запишување на броеви познати во историјата, а од кои некои (ретки) и денес се во употреба, иако низ светот доминираат арапските односно индо-арапските броеви. Тогаш му е препорачано да напише уште една книга на ваква тема, но за поширока публика.
Така, „Пресметувања“ се однесува на веројатно најважната промена во историјата на предмодерната математика, а тоа е на техниката односно технологијата на запишување броеви. Како што е веќе спомнато, како причина за промената тој не ја издвојува ефикасноста, бидејќи и во други историски периоди се појавувале технологии кои не биле нај или поефикасни, а сепак опстанале. Таков е на пример QWERTZU распоредот на буквите на алфабетска тастатура, кој опстанал и покрај тоа што биле предложени нови кои овозможувале побрзо куцање, но нивното усвојување подразбирало промена на навики и во индустриското производство.
Главниот противаргумент на Хризомалис е дека нотацијата на броеви не служи за пресметување туку за приказ на величините, па дека оттаму „ефикасноста“ е во втор план. Всушност, во времето на користењето на римските броеви се пресметувало на површини, односно на плочи за сметање - абакуси, кои се поефикасни не само од оние кои пресметуваат со арапски броеви, туку и од првите компјутери. Во Јапонија во 1946 е одржан натпревар во кој корисник на абакус победил Американец кој тогаш се служел со најразвиената машина за пресметување.
Арапските броеви во време на воведување на сметководството (при крајот на средниот век), биле полесни за фалсификување, па Фиренца во еден момент ги забранила во комерцијалните дејности. Универзитет во Падова барал цените да не бидат истакнати со арапски туку со римски броеви (non per cifras sed per litera clara - не со цифри, туку со јасни букви-ознаки).
Конечното усвојување на арапските бројки се случило со спој на неколку елементи. Клучен притоа била печатарската преса, но и комуникацијата, едукацијата, генерациската промена и демонстрациите на пресметките (не секогаш човек носел со себе абакус). Но книгата на Хризомалис е значајна не само поради ваквиот воопштен заклучок (кој е логичен), туку затоа што покажува дека математиката може да се разбере во целост само ако се „демонополизира“, односно во интердисциплинарна соработка помеѓу математиката, историјата, антропологијата и други науки.
извор
