Кога после тешката ноќ се разбудив и влегов, со очи црвени од солзи, во татковата соба, го затекнав неговото тело положено на масата, со скрстени раце на градите и со икона ставена на нив. Како и други нервозни деца и јас имав зазор од мртовци и одбивав да им се приближам; но од тато ни малку не се уплашив. Изгледаше како да спие на својата перница, лесно насмевнат, како да гледа пред себе нешто многу убаво. Еден сликар се беше наместил крај одарот и го црташе Достоевски заспан со вечен сон. Весниците тоа утро беа ја објавиле татковата смрт и сите негови пријатели беа дотрчале да присуствуваат на првата панихида.
Делегации ученици од повисоките петроградски школи дојдоа после нив. Пристигнуваа следени од свештеник од нивните училишта. Додека овој читаше молитви, учениците во хор одговараа на нив. Солзи им течеа од лицата, јачеа гледајќи го неподвижното лице на нивниот драг учител. Мајка, со очи подуени од плач, талкаше како сенка. Разбираше толку малку од она што се случуваше што, кога еден дворски чиновник дојде да ѝ соопшти дека од страна на царот Александар Втори државата ѝ дава пензија и дека на себе го презема школувањето на децата, таа сета радосна стана да му ја каже таа радосна вест на мажа си. „Дури во тој миг разбрав прв пат дека мојот маж е мртов и дека во иднина ќе живеам сама, немајќи веќе пријател кому би му ги поверила своите радости и соите болки", ми раскажуваше таа подоцна. Мојот вујко, кој по некој чуден случај беше стигнал токму во тоа време во Петроград, презеде на себе да подготви сè што е потребно за погребот. Тој ја запраша мајка ми каде сака да го погребе маж ѝ. Мајка тогаш се сети на еден разговор со Достоевски, оној ден кога е погребан поетот Њекрасов, кој беше умрел пред неколку години и беше погребан на гробиштата на женскиот манастир Новодевичје. Откако одржа говор над отворениот поетов гроб, татко ми се врати дома тажен и потиштен. „И јас наскоро ќе одам по Њекрасов", ѝ рече на мајка. „Те молам, погребај ме и мене на истите гробишта. Не сакам својот вечен сон да го минам на Волково, крај другите руски писатели. Ми завидуваа и со својата омраза ми го загорчија животот. Сакам да се одморам крај Њекрасов кој кон мене секогаш беше добар, кој прв ми кажа дека имам талент и кој не ме заборави додека бев во Сибир".
Гледајќи го мажа си тажен и несреќен, мајка сакаше да го расположи со шала, што секогаш ѝ поаѓаше од рака.
„Каква мисла!"- рече весело - „Тој Новодевички манастир е толку тмурен и пуст! Повеќе би сакала да те погребам во манастирот Александар Невски“.
„А јас мислев дека таму се погребуваат само генерали" - одговори татко ми трудејќи се и самиот да се нашали.
„Па зарем ти не си книжевен генерал? Ти имаш право да бидеш погребан крај нив. Да знаеш каква величествена поворка ќе ти приредам! Опело ќе ти служат владици, а ќе пее хор од соборната црква. Огромна маса народ ќе оди по твојот ковчег и кога погребот ќе се приближи до манастирот, калуѓерите ќе излезат да те пречекаат."
Сеќавајќи се на тој разговор, мајка го замоли вујче да отидат со родината Г. Павел Сватовски во Новодевичкиот манастир и таму да купи еден гроб, што е можно поблиску до Њекрасов. Таа му ги даде сите пари кои се затекнаа во куќата, за однапред да го плати и гробот и опелото. Гледајќи ги нашите бледи и несреќни лица, вујче замоли од мајка дозвола нас децата да нè поведе до манастирот. „Прошетка во санки ќе им дојде добро", рече тој гледајќи нè со сожалување.
Ние истрчавме да се облечеме, а потоа радосно се качивме во санките. Студениот воздух и зимското сонце навистина ни годеше, и со среќна детска безгрижност заборавивме на суровиот губиток којшто нè беше погодил. Манастирот Новодевичје се наоѓа на крајот на градот, близу Нарвската порта. Тогаш прв пат влегов во еден женски манастир и со љубопитство ги разгледував тивките ходници низ кои како сенки минуваа калуѓерките. Бевме воведени во салонот за прием; игуманијата, постара, облечена во црно, со студен и горд изглед, влезе во просторијата; долг превез ѝ ја покриваше главата и облеката. Господин Сватковски ѝ ја изложи желбата славниот писател Достоевски да биде погребан во нејзиниот манастир крај поетот Некрасов и, знаејќи дека цените на гробовите во манастирите се многу високи, тој замоли на семејството кое не наследило многу да му овозможи најниска цена. Игуманијата презриво ги наду усните: „Ние калуѓерките не му припаѓаме на светот", одногови таа студено, „и светските почести немаат никаква вредност во нашите очи. Кај нас гробовите имаат утврдени цени и ние не можеме да ги промениме за никого". И таа понизна слугинка Христова побара една неверојатна цена која далеку ја преминуваше скромната сума која мајка ми можеше да ја потроши. Залудно вујко ми преколнуваше, игуманијата изјави дека гробот не може да биде ископан пред да се исплати во готово целата сума. Не ни преостануваше ништо друго освен да станеме и да се простиме од таа лихварка во облека на калуѓерка.
Гневни се вративме дома и го раскажавме на мајка нашиот неуспех. „Каква штета", рече таа тажно. „Толку сакав да го погребам мажот ми во гробот кој самиот си го одбра. Не ми останува ништо друго туку да го погребам во Ошти, крај неговиот мал Алексеј, иако тие гробишта никогаш не ги сакаше". Беше решено вујко утрината да појде до Ошти, да купи гроб и со свештеникот да се договори за опело. Но таа вечер ѝ јавија на мајка дека дошол еден калуѓер кој сакал да разговара со неа. Тој дошол од страна на братството на манастирот Александар Невски кое, како што тој тврдеше, било голем љубител на Достоевски. Калуѓерите сакале телото на славниот писател да почива внатре ѕидините на нивниот манастир. Ги преземаа на себе сите трошоци околу опелото, кое според нив требало да се одржи свечано, во нивната најголема црква. Со голема радост мајка ми ја прими оваа благородна понуда. Калуѓерот замина, мајка се врати во својата соба и одеднаш се сети на зборовите изговорени пред неколку години. „Ќе те погребам во Александар Невски..."
Утрината, во петок, толпа обожаватели на Достоевски, од самото утро, беше го исполнила нашиот скромен стан. Таа беше шаренолика: писатели, министри, студенти, благородници, генерали, свештеници, големи дами и сироти граѓанки минуваа одавајќи му почест крај одарот, чекајќи да дојдат на ред и цели часови. Во собата владееше таква жештина што свеќите за време на панихидата се гасеа....
Утрината, во саботата, огромна маса народ исполни две улици, на чиј агол се наоѓаше нашата куќа. Мртовечката кола со која остатоците на Достоевски требаше да бидат пренесени во манастирот беше пристигната. Но обожавателите не ѝ допуштија, туку се фаќаа за ковчегот, и менувајќи се по пат го однесоа сами до манастирот. Бидејќи патот беше долг, а нашите детски снаги мали, нашите семејни пријатели не ставаа од време на време на колата велејќи ни: „Никогаш не го заборавајте величествениот погреб кој Русија му го приредува на вашиот татко". Кога ковчегот му се приближи на манастирот, калуѓерите излегоа низ големата капија во пресрет на татко ми. Таква почест калуѓерите им оддаваат само на цареви, но и на големиот руски писател. Така, пророштвото на мајка ми се исполни.
...На денот на погребот, недела 1. февруари сите обожаватели на Достоевски кои беа зафатени преку недела го искористија денот и дојдоа да се помолат за покој на неговата душа. Калуѓерите гледајќи дека масата расте секој миг, дека ги исполнува дворовите и гробиштата, дека се качува на спомениците и оградите, се уплашија, и се обратија на полицијата, која веднаш го затвори влезот. Околу девет утрината пристигнавме и ние со колата пред големиот влез и се зачудивме гледајќи го затворен. Мајка ми се симна во нејзиниот траурен превез од колата, и нè поведе за рака. Еден полициски офицер ни го пресече патот.
Веќе не може да се мине! - изјави тој строго.
Како не може? - запраша зачудено мајка. - Јас сум вдовицата на Достоевски и мене ме чекаат во црквата да го почнат опелото.
Вие сте шеста вдовица на Достоевски која бара да мине. Доста со лагите! Нема веќе да пуштам никого - одоговори бесен полицаецот.
За среќа пријатели нè здогледаа, притрчаа и нè спроведоа. Кога конечно пристигнавме до местото одредено за нас, опелото почна и беше многу убаво. Хорот на соборната црква пееше, владиките служеа и изговараа молитви за упокоение. Подоцна, на гробот, дојде ред на писателите; говори се изговорени, по обичај пред отворен гроб и траеа неколку часови. Пророштвото на мајка ми така се исполни во целост - уште никој не беше видел толкав погреб во цел Петроград.
Но еден значаен детал на православениот погреб беше изоставен. Во Русија ковчегот останува отворен за време на целото опело; при крај, роднините и пријателите му приоѓаат и го целиваат умрениот во знак на збогување. Ковчегот на Достоевски меѓутоа остана затворен. На денот на погребот, уште рано наутро вујко ми беше дошол во манастирот заедно со Побједоносцев, кој само што беше поставен за наш тутор. Го отворија ковчегот и го најдоа Достоевски сосема изменет. Беше веќе четврт ден од неговата смрт; а и пред тоа, носејќи го и трескајќи го ковчегот, татковите пријатели беа го забрзале процесот на распаѓање на неговото тело, кое и онака почна пред време, заради страшната жештина која владееше во собата со одарот. Плашејќи се дека променетото лице ќе им остави непријатен впечаток на вдовицата и на неговите деца, Побједоносцев ги спречи калуѓерите да го отворат ковчегот. Мајка ми никогаш не можеше да му го прости тоа. „Па што и да го видев изменет?", прашуваше со горчина. „Тој секогаш ќе биде мојот драг, драг маж! А отиде во гроб без мојот бакнеж за збогум, без мојот благослов".
целиот текст тука
