Ниту еден писател не сака да зборува за цензура. Писателите сакаат да зборуваат за создавање, а цензурата е анти-креација, негативна енергија, некреација, оживотворување на не-битието, или, да го искористиме описот на смртта на Том Стопард, „отсуство на присутноста". Цензурата е она што ве спречува да го сторите она што го сакате, и а писателите сакаат да зборуваат за тоа што прават, а не за она што ги спречува во она што го прават. Писателите сакаат да зборуваат за тоа колку се платени, и сакаат да оговараат за тоа колку се платени други писатели, и сакаат да се жалат на критиката и издавачите, и да мрчат за политичарите, и сакаат да зборуваат за она што го сакаат, за писателите кои ги сакаат, за приказните па дури и за речениците кои нешто им значат, и конечно, тие сакаат да зборуваат во врска со нивните идеи и приказни. За нивните нешта. Британскиот хуморист Пол Џенингс, во неговиот брилијантен есеј за Отпоризмот, пародија на егзистенцијализмот, предложи светот да се подели на две категории, „Нешто" и „Не-нешто" (Nothing and No-Thing), и сугерираше дека овие две категории водат бескрајна меѓусебна војна. Доколку пишувањето е нешто, тогаш цензурата е не-нешто, и, како што тоа ѝ го кажа Кралот Лир на Корделија, „Ништо ќе произлезе од ништо", или како што г-дин Џенингс би го ревидирал Шекспир „Не-нешто ќе произлезе од не-нешто".
Земете го, на пример, воздухот. Тука е, околу нас, го има многу, бесплатен е, и генерално дишлив. И да, знам, не е совршено чист, но сепак го има доволно за сите нас, дури и повеќе. Кога веќе го има, бесплатно и во толкав квантитет, непотребно е да се бара воздухот за дишење да биде обезбеден за сите, во доволно количество за да задоволи сечии потреби. Она што го имаш може лесно да го сметаш за еднаш засекогаш дадено, и да го ингорираш. Нема потреба да креваш џева околу тоа. Го дишеш она што е слободно достапно и продолжуваш со секојдневието. Воздухот не е тема. Тоа не е нешто што повеќето од нас би сакале да го дискутираат.
Сега замислете си дека некаде горе има гигантски славини, и дека воздухот кој го дишеме тече од тие славини, топол и студен воздух, и некој млак како небесна мешавина. И замислете дека некој ентитет таму горе, нам непознат, или можеби дури и познат, почнува на одреден ден да ни ги исклучува славините, и така да почнеме да забележуваме дека достапниот воздух, оној кој е се уште бесплатен, се тенчи. Ќе дојде време кога ќе сфатиме дека дишеме потешко, дури и се загушуваме. Додека дојде до ова многумина веројатно би протестирале, би го осудиле намалувањето на доток на воздух, и гласно би барале да се задоволи правото на слободно достапен воздух за дишење. Недостатокот, би рекле, создава побарувачка.
Слободата е воздухот кој го дишеме, и живееме во дел од светот каде, колку и да е несовршен дотурот на истата, сепак воздух има, барем за нас кои не сме црни момчиња кои носат качулки во Мајами, и е прилично погоден за дишење, освен ако не сте жени во „црвени" држави кои се обидуваат да направат слободен избор во врска со сопствените тела. Несовршено слободен, несовршено соодветен, но кога е таков не мораме да правиме песна или танц во врска со него. Го земаме здраво за готово, претпоставуваме дека ќе биде слободно достапен и утре, бидејќи сме денес сме слободни.
Креативните чинови бараат не само слобода, туку и ваква претпоставка во врска со неа. Ако креативниот уметник се грижи дали ќе биде слободен и утре, тогаш нема да биде слободен ни денес. Ако се плаши од последиците на неговиот избор на тема, или на начинот на кој ќе ја третира, тогаш неговиот избор нема да бидат одредени од неговиот талент, туку од стравот. Ако не сме сигурни во нашата слобода, тогаш не сме слободни.
И полошо од тоа, кога цензурата навлегува во уметноста, таа станува тема; уметноста станува „цензурирана уметност", и тоа е начинот на кој светот ја гледа и ја разбира. Цензорите етикетираат некое дело како неморално, или бласфемично, или порнографско, или контроверзно, и тие зборови засекогаш висат како албатроси над вратовите на оние проколнати морнари, цензурираните дела. Нападот на делото прави нешто повеќе од тоа да го дефинира; во некоја смисла, за генералната јавност, тој станува делото. На секој читател на „Љубовникот на Лејди Четерли" или „Раковиот напоредник", на секој гледач на „Последното танго во Париз" или на „Пеколниот портокал", секогаш ќе има десет, сто или илјада луѓе кои ги „знаат" овие дела како прекумерно валкани, насилни или обете.
Препоставката на вина ја заменува претпоставката на невиност. Зошто тој индијски муслимански уметник мора да ја слика таа хинду божица гола? Нели може да ја почитува нејзината смерност? Зошто тој руски писател прави неговиот херој да се заљуби во малолетничка? Нели можел да одбере некоја легално прифатлива возраст? Зошто тој британски драматург опишал сексуален напад во храм на Сики? Нели можел истиот да биде преместен од тоа свето место? Зошто уметниците се такви бељаџии? Нели можат само да ни понудат убавина, моралност, супер приказна? Зошто уметниците мислат, дека ако се однесуваат на овој начин, ние би требало да бидеме на нивна страна? „И сите рекоа седи, седи, го лулаш чамецот/И ѓаволот ќе те повлече надолу, со толку тешка душа што никогаш нема да испливаш/Седи, седи, седи, седи/Го лулаш чамецот."
Во својата најефектна форма, лагата на цензорот всушност успева да ја замени вистината на уметникот. Она што е цензурирано изгледа како да го заслужило цензурирањето. Лулањето на чамецот се осудува.
Но не е така само во светот на уметноста. Министерството на вистината во денешна Кина успешно има убедено голем дел од кинеската јавност дека хероите од Тјенанмен всушност биле лошите, кои сакале да ја уништат нацијата. Ова е конечната победа на цензорот. Кога луѓето, дури и луѓето кои знаат дека се секојдневно лажени, престануваат да бидат во состојба да замислат за што се работи.
Понекогаш големите, забранети дела, успеваат да дадат отпор на описот на цензорот и му се наметнуваат самите на светот - Улис, Лолита, Арапски ноќи. ПОнекогаш големите и храбри уметници им се противат на цензорите за да создадат прекрасен книжевен андерграунд, како во случајот со самиздат литературата на Советскиот Сојуз, или да направат суптилни филмови кои одат по работ на острицата на цензорскиот нож, како во голем дел од современата иранска и кинеска кинематографија. Можете да најдете и луѓе кои ќе ви дадат аргумент дека цензурата е добра за уметниците затоа што таа ја поттикнува нивната имагинација. Ова е како да велите дека му ги сечете рацете на човека за да го поттикнете да пишува со пенкало кое го држи меѓу забите. Цензурата не е добра за уметноста, а е уште полоша за самите уметници. Делото на Аи Вевеи опстанува, самиот уметник сепак има многу тежок живот. Поетот Овидие бил протеран на Црното море од страна на Цезар, и го минал остатокот од животот во некаква дупка од место наречено Томис, но неговата поезија ја надживеала Римската империја. Поетот Манделштајм умрел во еден од логорите на Сталин, но неговата поезија го надживеала Советскиот Сојуз. Лорка бил убиен во Шпанија, од страна на генерал Франко, но неговата поезија ја надживеала фашистичката фаланга. Затоа веројатно можеме да тврдиме дека уметноста е посилна од цензорот, и често е навистина така. Сепак, уметниците се ранливи.
Во Англија минатата недела англискиот ПЕН протестираше што Лондонскиот саем на книгата имал покането само група „официјални" писатели од Кина, одобрени од државата, додека гласовите на најмалу триесет и пет писатели затворени од режимот, вклучувајќи го и Нобеловецот Лиу Ксиабо и политичкиот дисидент и поет Зу Јуфу, останале замолчани и биле ингорирани. Во САД, секоја година, религиозните зилоти се обидуваат да забранат писатели во палета од Курт Вонегат и Џ.К. Роулинг, очигледни промотори на црна магија, до сиротиот Чарлс Дарвин, протов кого маршираат поборниците на интелигентното создавање. Еднаш напишав, и тоа се уште го чувствувам како точно, дека нападите врз теоријата на еволуцијата во делови од САД самите одат кон нејзино негирање, демонстрирајќи дека природната селекција не функционира секогаш, барем не во Канзас, и дека човечките суштества се способни да еволуираат наназад, на пример кон ’алката што недостасува’.
Посериозно е зголеменото прифаќање на она „не го лулај чамецот", насочено кон оние уметници кои го прават токму тоа, растечката согласност дека цензурата може да биде оправдата кона одредени интересни групи, или родови, или верски заедници, се декларираат себеси навредени од некое дело. Големата уметност, или да кажеме поскромно, оригиналната уметност, никогаш не се создава на безбедна, средна зона, туку секогаш на работ. Оригиналноста е опасна. Таа предизвикува, става под знак прашање, ги превртува претпоставките, ги раскринкува моралните кодови, не ги почитува светите крави или други такви ентитети. Може да биде шокантна, или грда, или - да го употребам омилениот термин на таблоидите - контроверзна. Но ако веруваме во слободата, ако сакаме воздухот што го дишеме да остане во изобилство и погоден за дишење, тогаш тоа е уметноста чие право да постои мораме не само да го браниме, туку и да го прославуваме. Уметноста не е забава. Во нејзиното најдобро издание, таа е револуција.
