„Водата е непосредна врска помеѓу ѕвездите и нас. Таа и мислата се подложни на исти закони, и двете се секогаш подготвени да се прилагодат“.
Во мистичната атмосфера на Куршумли ан, под облачното небо кое се закануваше секој момент да се истури, почетокот на документарецот на Патрицио Гузман, за оние кои (намерно) претходно немаа прочитано ништо за него, делуваше како само уште еден природонаучен документарец со поетски амбиции, долгокадарен и спокоен есеј за симболиката и важноста на водата. Брзаци, вртлози, океански ширини, тиркизни санти мраз, мирни води чии капки се пресликуваат во ѕвезденото небо, комбинирани со хипнотичкиот глас на нараторот - самиот автор - речиси ве успиваат.
Но во еден момент нарацијата, токму како и самата да е течна, се прелева во нешто поинакво. Приказната за водата сега се поврзува со онаа на Чиле, кое и покрај својот брег од четири илјади и кусур километри никогаш не било познато како земја на морепловци. Европските колонизатори биле свртени кон континенталниот дел, обидувајќи се на тесниот појас земја да се занимаваат со земјоделство, а сосема игнорирајќи ги можностите кои им ги давало морето.
Домородното пак население, особено она од Патагонија, кое стотици години живеело во кануа, патувајќи на долги релации помеѓу островите, е истребувано како „дивјачко“, неговото знаење е во голема мера исчезнато, а оние малкумина преживеани од тие народи понекогаш имаат проблем да се сетат и на најосновните зборови на нивниот јазик за „чамец“, „весла“ и „ѕвезди“, нешта со централно значење во нивниот космос.
„Како се вика Бог на кавескарски јазик?“, ја прашува режисерот една од малкуте преживеани говорители на овој јазик, која не се смета за Чилеанка туку за Кавескарка, етноним кој означува „јадач на дагни“.
„Бог? Немаме таков збор“, одговара таа.
„Полиција?“, продолжува тој.
„Не ни треба ни тоа“
Отсуството на христијански Бог во нивната култура било „надоместувано“ со присилно католицизирање, а истовремено тие биле ловени за забава и пари - филмот наведува точни износи за трофејни делови од телата на „Индијанците“, при што најценети биле машките тестиси и женските гради, како и ушни школки од деца.
Во еден таков обид за преобраќање на домородец, некое момче купено за бисерно копче од страна на британски капетан, е однесено во Англија, облечено и образувано по европски (сличен иако посреќен случај од оној за кој пишувавме, на Конгоанецот Ота Бенга). Познат како Џејми Батон (Џејми Копчето) откако се вратил во Чиле, тој пуштил коса, се ослободил од туѓата облека, но веќе никогаш не бил истиот човек.
Тука отприлика завршува втората третина од приказната, која повторно како бавна но одлучна водена маса си се движи по неочекувани патчиња. Третиот, и најсилен дел од филмот се однесува на политичките ужаси од седумдесетите на дваесетиот век во Чиле, кога по воениот удар од 1973 поддржан од САД од власт е симнат социјалистот Аљенде, а почнува теророт на режимот на Пиноче. Неговите неистомисленици исчезнуваат, биваат затворани и мачени, а се претпоставува дека повеќе од илјада тела се фрлени во океанот, за да се избрише трагата за нивното постоење.
Како низ некаква Митбастерс процедура, во филмот се реконструира начинот на којшто е правено тоа - со завиткување на телата во вреќа врз која потоа се поставува железничка шина. Режисерот оди до таму што го прикажува и потрагата и вадењето на тие шини од морското дно - тие денес се покриени со алги, р’ѓа и школки, како морето врз нив да сакало да напише некоја друга приказна. Врз една од шините трагачите наоѓаат остаток од оној кој за неа бил врзан - копче од облека. На тој начин врската помеѓу трите нарации, за поврзаноста на водата не само со некаква метафизика, митолошки и универзалистички пораки туку со сосема конкретни приказни за насилства и неправди, се затвора.
Небото на Куршумли вечерта сепак не се отвори. Но некои од нас од проекцијата заминаа со солза во грло, како онаа заробена капка вода во кристал на кварц, со кој започнува филмот.
