„Звукот на ракетите катјушка, кои ш'штеа во далечината како библиотекари кои опоменуваат на тишина“.
Дури и само оваа реченица од 416 страници долгиот роман „Симпатизерот“, на виетнамско-американскиот професор со тешко изговорливо име (Viet Thanh Nguyen) е доволна за да долови за каква моќ на градење атмосфера и игри со метафори стои вградена во нешто што во 2015 излезе како дебитантска книга, а веќе во 2016 доби Пулицер.
„Симпатизер“ е веројатно најеуфемистичната и истовремено најиронична етикета која можела да му се закачи на главниот лик - вонбрачен син на француски католички свештеник и малолетна виетнамска селанка, кој во родната земја расте отуѓен и на постојана дистанца од она што се случува и околу, и во него. Вечно копиле за оние кои ја знаат неговата семејна приказна, тој станува и метафорично „копиле“ - интелектуално супериорен лик, образован во САД, совршено наѓубрена почва за повеќекратен идентитет, дури и во мирнодопски услови. А условите во Виетнам во 1970-тите се далеку од такви. Познат како „Капетанот“, тој е северновиетнамска „кртица“ во редот на високите јужновиетнамски воени функционери и агент на ЦИА.
Авторот нè воведува во нешто за што подоцна сфаќаме дека е капетановото признание пишувано во затвор, во моментот на падот на Сајгон по навлегувањето на комунистичките сили од север во 1975 и очајните обиди за бегство на јужно-виетнамските граѓани. Тоа се воените и политичките елити, оние кои шуруваат со Американците и цивили со доволно врски и пари за да добијат место на последните авиони за евакуација. Операцијата има пресмешно име - „Фрекфентен ветар“, во книгата опишано како „знак на криминален недостаток на книжевна имагинација на американските власти“. Помеѓу нив е нашиот лик, во својство на советник на извесен Генерал, кој бега заедно со своето семејство.
Капетанот нема ни жена ни деца, но има двајца пријатели со кои е поврзан преку лузна на дланката, издлабена уште во детството во знак на вечно пријателство. Едниот од нив, Ман, останува во земјата, а другиот, Бон, заедно со жената и детето, е дел од екипажот на еден од авионите, кој при самото полетување ќе биде бомбардиран. Ова трио, минувајќи низ сите премрежја на војната, станува симболично за различните начини на кои луѓето во екстремни околности се обидуваат да се провлечат како јагули низ рацете на историјата. Ова во случајот со Капетанот е направено не со одрекување, ниту со лажење, туку напротив, со повишена свест за сопственото место во грозниот синџир настани наводно направени во име на некаква кауза, а всушност сведени на едно големо НИШТО.
Со целосен ризик на прекумерна анализа, веруваме дека романот-признание во оваа смисла има и потенцијален мета аспект. Дали пишувањето за грозоморни историски не-дела прави и од авторите некој вид „двојни шпиони“ - луѓе кои мораат да мислат со два ума, несвесно асимилирајќи ги во себе и СИМПАТИЗИРАЈЌИ со обете страни? Дали е тоа само некакво „интелектуално џудо“ кое не врши никаква корисна функција за човештвото, во смисла на хуманизирање или превенција? „Она што ме чуди е што изгледаш совршено разумен во живо, но на страниците не соработуваш“ - му вели испрашувачот со унакажан лик од напалм, откако Капетанот му ги предава 295-те страници рачно испишано признание. Ова е можеби истовремено авто-критика на авторот, кој иако гради приказна која по сите стандарди е трагична, неа често ѝ пристапува со сарказам и црн хумор и не „соработува“ со очекувањата на читателот за катарза и покајување на главниот лик. Како кога средство за мачење е постојаното пуштање на една иста песна, „Кај си бе згоден?“ (Hey Goodlookin') на Хенк Вилијамс или кога критиката на американски филм за Виетнамската војна (асоцијација на Апокалипса сега!) се сведува на тоа дека домородците не врескале како што треба - АИИИЕЕЕЕ!, наместо АИЕЈАААА!.
Накратко, ова е роман што шокира на повеќе начини, ш'шти гласно како ракета и истовремено подмолно и тивко како библиотекари кои опоменуваат.
Трејлер за серијата на ХБО чија премиера се очекува во април.
Илина, Букбокс
