По повод големиот јубилеј - два века од раѓањето на Ф. М. Достоевски, Катедрата за славистика при Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ во тек на два семестра (летен и зимски 2021) организираше проект - преведувачка работилница - во која беа подробно читани и препрочитувани досегашните преводи на прозата на овој славен автор. Истовремено, студентите со самостојна работа и со поддршка на лекторите по руски јазик, преведоа пет раскази: „Малиот херој“ (фрагмент), „Стогодишна“, „Селанецот Мареј“, „Момче кај Христовата елка“ и „Сонот на смешниот човек“.
Сега проектот кулминира со излегувањето на книга под наслов „Проект Достоевски: 200 години“, во која преводите на студентите се придружени со изворните текстови на руски јазик. Но дополнителен квалитет е што пред секој одделен расказ има вовед на преведувачот во кој на кратко се анализираат неколку елементи: како конкретното дело се лоцира во целокупниот корпус на овој автор; кои се основните одлики на расказот; и како течел процесот на преведување, односно кои биле најголемите предизвици. Уредник на изданието е Андреј Јованчевски, кој е истовремено и еден од координаторите на проектот, заедно со д-р Биљана Мирчевска-Бошева и д-р Наталија Лапаева Ристеска.
Книгата е достапна за бесплатно симнување на следниов линк. Таа ќе биде промовирана денес, 11.11 во 11 часот на платформата Зум, а по промоцијата следи проекција на видеото „Ракописот на Достоевски“ на Московското калиграфско училиште и видеоексурзија „Москва на Достоевски“. На 12 и 16 ноември следат и други настани - тркалезна маса и предавање (ФБ настан со линк за приклучување).
Тука пренесуваме еден од расказите во книгата, трогателна приказна за животот на „обичниот“ руски човек, олицетворен во ликот на сто и четири години стара бабичка, која од овој свет заминува онака како што секој би посакал - стара и непосрамена.
„Благослови ги, Боже, животот и смртта на простите добри луѓе.“
СТОГОДИШНА
„Тоа утро многу задоцнив“, ми раскажуваше пред некој ден една дама, „и излегов оддома речиси напладне, а како да мораше баш тогаш, ми се насобраа многу обврски. На Николаевската улица требаше да наминам на две места, не многу оддалечени едно од друго. Првин појдов во канцеларијата и на самата порта сретнав една бабичка – ми се виде старичка, свиткана, со стапче, но сепак не ѝ ги погодив годините – дојде до портата и тука, на ќошот пред портата, приседна да се одмори на домарската клупичка. Поминав покрај неа, а таа само ми се мерна пред очите.
По десетина минути, излегувам од канцеларијата, а тука, две куќи подолу, беше продавницата каде што уште претходната недела имав порачано чизмички за Соња, па појдов патем да ги земам, и гледам – истата старица, сега седнала на клупата пред другава куќа, седи и ме гледа; ѝ се насмевнав, влегов и ги зедов чизмичките. Три-четири минути поминаа само, продолжувам по Невски и што да видам – ете ја пак мојава старица, веќе пред третата куќа, пак пред портата, само не седнала на клупа, бидејќи немаше, туку се засолнила под стреата. Застанав неволно пред неа и се замислив зошто ли седи така пред секоја куќа.
– Се измори ли – велам – бабичке?
– Се изморив, мила, само се изморувам. Топло е, си велам, сонце огреало, да појдам кај внучињата на ручек.
– На ручек ли си појдена, бабичке?
– На ручек, мила, на ручек.
– Ама вака нема да стигнеш.
– Не, ќе стигнам, еве вака, ќе поодам малку, па ќе одморам, па пак ќе станам и ќе поодам.
Ја гледам така и ми се разгоре љубопитноста. Старицата беше ситна, чиста, облеката ѝ беше дотраена, најверојатно беше од занаетчискиот сталеж, со стапче, со бледо, жолто лице, коски и кожа, со безбојни усни, како некоја мумија, а седнала насмеана и сонцето свети право на неа.
– Мора да си многу стара, бабичке – ја прашувам јас, на шега, се разбира.
– Сто и четири години, мила, сто и четири годинки имам само... – и таа се пошегува. – А ти каде си тргнала сама?
И ме гледа смешкајќи се – се израдува белки што помуабети со некого, само чудно ми се виде на стогодишнава да ѝ е грижа каде сум тргнала, небаре ѝ притребало да знае.
– Еве, бабо – се смешкам и јас – чизмички на ќеркичката ѝ зедов од продавницава, па дома ги носам.
– Их, ама се мали, мала ти е ќеркичката, а? Убаво, убаво. Имаш ли уште дечиња?
И пак само се смешка и ме гледа. Очите ѝ се матни, речиси мртви, а како некаков зрак топол да свети од нив.
– Земи пет копејки, бабичке, купи си лепче – и ѝ подавам паричка.
– Пет копејки ли ми даваш? Добро, сполај ти, ќе ти ги земам.
– Еве, земи, бабичке, проштевај. – Ги зеде. Се гледаше дека не проси, дека не беше доведена дотаму, но ги зеде од мене со убаво, не како милостина, туку небаре од учтивост или од добрината на своето срце. Всушност, можеби ѝ се допадна тоа, оти кој би помуабетил со неа, со старица, а тука не само што разговараат со неа, туку и се грижат за неа со љубов.
– Сè најдобро – велам – бабичке. Да си ми здрава и жива.
– Ќе бидам, мила, ќе бидам. А ти оди си кај внука ти – се збуни старицата, заборавајќи дека имам ќерка, а не внука, очигледно си мислеше дека веќе сите имаат внуки. Појдов и се свртев да ја погледнам за последен пат, а таа, гледам, се крена, полека, со мака, тропна со стапчето и се одвлечка по улицата. Уште десетина пати можеби ќе одмори по улицата додека стигне кај своите „на ручек“.
А каде ли оди да руча? Чудна старица.“
Го ислушав тоа утро расказов – додуша, не расказ, туку некаков впечаток од средбата со стогодишната (и навистина, кога ќе сретне човек стогодишна старица, па уште таква, полна со душевна сила?) – и сосема го бев подзаборавил, а доцна ноќта, откако прочитав еден напис во весник и го оставив весникот настрана, одеднаш се сетив на старицата и некако мигум си го досликав продолжението – како дошла да руча кај своите – па излезе друга, можеби многу веродостојна мала слика.
Внуците, а можеби и правнуци, само што таа сите заедно ги нарекува внуци, веројатно се некакви занаетчии, секако семејни луѓе, инаку не би отишла на ручек кај нив, живеат во некој подрум, а можеби изнајмуваат и некаква берберница, сиромашни се, секако, но имаат за јадење и го почитуваат редот домашен. Веројатно стигнала кај нив дури во два часот. Не ја очекувале, но ја пречекале, можеби прилично срдечно.
– А, еве ја и неа, влези, влези, Марија Максимовна, повели, слуго божја!
Старицата влегува, смешкајќи се, а ѕвоното на влезот уште долго ѕвони, остро и тенко. Внука ѝ е, најверојатно, жена на берберот, а тој, пак, е сѐ уште млад, триесет и петина години има, сериозен во својот занает, макар што занаетот може да му е и лекомислен, носи костум измрсен од помада, или којзнае од што, поинаков
бербер никогаш немам ни видено, јаката на костумот секогаш им е како истапкана во брашно. Три мали дечиња – момче и две девојчиња – веднаш се стрчаа кон прабабата. Обично на таквите престарени бабички лесно им оди со децата: и самите душевно многу заличуваат на деца, а понекогаш се дури исти како нив. Седна старицата; кај домаќинот имаше некој познајник – гостин ли, по работа ли дојден – човек на четириесетина години, кој веќе се готвеше да
си оди. На гости му е и внукот, син на сестра му, седумнаесетгодишно момче, со ниет да го учи печатарскиот занает. Старицата се прекрсти и седна, па се загледа во гостинот.
– Ох, се изморив! А кој ви е дојден?
– Кој тоа, јас ли? – одговара гостинот, смешкајќи се. – Аман, Марија Максимовна, зарем не ме препознавте? Пред три години заедно се готвевме да одиме в шума по печурки.
– Ох, ти си бил, те знам тебе, шегаџија еден. Те помнам, само на името не ми текнува, како ти беше, ама те помнам. Ох, се изморив нешто.
– А зошто вие, Марија Максимовна, бабичке драга, ич не растете? Ете што сакав да ве прашам – се пошегува гостинот.
– Ах, што си ти – се смее бабичката, очигледно задоволна.
– Јас сум добар човек, Марија Максимовна.
– А со добар човек добро е и да се помуабети. Ох, уште сум задишана, мајко мила. Гледам, палтенце сте му сошиле на Серјожа?
И покажува накај внукот.
Внукот, буцкастo и здраво момче, се смее слатко и приоѓа поблиску; носи ново сиво палтенце и сѐ уште не може рамнодушно да го облече. Рамнодушноста ќе дојде дури по една недела, а сега цело време си се загледува во манжетните, во реверите, се огледува целиот во огледало и посебна почит чувствува кон себе.
– Ела, сврти се – црцори жената на берберот – види, Максимовна, што сме сошиле, шест рубли летнаа како копејка, за поевтино, ни рекоа кај Прохорич, не вреди ни да се почне, после ќе се каете, бадијала парите ќе ги фрлите. Види каков штоф! Сврти се! Каква постава, каков квалитет, види колку е цврсто, сврти се! Ете, така одат парите, Максимовна, летаат.
– Ах, мајко мила, веќе сè поскапе на светов, крајот не можеш да му го фатиш, поарно не ми кажувај, ќе ме растроиш – трогнато вели Максимовна и сѐ уште не може да си го смири здивот.
– Доста муабетење – вели домаќинот – треба да се касне нешто.
Те гледам, Марија Максимовна, многу си ми се изморила.
– А, бе, златен, се изморив, денов е топол, сонце огреало, дај,
си велам, ќе одам да ги видам... да не лежам. Ох! А по пат една госпоѓа мила сретнав, млада, чизмички на дечињата им купила: „Си се изморила“, ми вели, „бабичке. Еве ти пет копејки, купи си лепче...“
А јас, да ви кажам, ѝ ја зедов паричката...
– Ајде, бабо, првин одмори малку, што си се задишала така денес? – наеднаш некако особено грижливо рече домаќинот.
Сите се загледаа во неа, одеднаш стана многу бледа, усните
сосема ѝ побелеа. И таа се загледа во сите нив, ама некако матно.
– Ете, си велам... колачиња за дечињата... пет копејки...И пак застана да земе здив. Наеднаш сите замолчеа на некој миг.
– Што е, бабо? – се наведна домаќинот кон неа.
Но бабата не одговори. И пак на неколку мига надвисна молк.
Старицата како да стана уште побела, а лицето како одеднаш да ѝ се исуши. Очите не ѝ се мрдаа, насмевката ѝ се замрзна на усните, се загледа право, ама веќе како да не гледаше.
– Да одиме по поп!.. – некако нагло и брзо рече со тивок глас гостинот одзади.
– Ама да не е... доцна... – промрмори домаќинот.
– Бабо, еј, бабо! – вика по старицата жената на берберот, наеднаш целата растреперена; но бабата е неподвижна, само главата ѝ се ведне настрана; во десната рака што лежи на масата си ги држи петте копејки, а левата ѝ останала врз плеќите на постариот правнук Миша, шестгодишно момче. Тој стои вкочането и ја гледа прабабата со крупните, зачудени очи.
– Си замина! – одмерено и значајно вели наведнатиот домаќин и полека се крсти.
– Ете ти! А ја гледам некако целата се наведна – трогнато и испрекинато вели гостинот, кој е сосема стаписан и се обѕира кон сите.
– Ах, Господи! Ете ти! Што да правиме сега, Макарич? Онде ли да ја носиме? – брзо црцори домаќинката, сета растроена.
– Каде онде? – достоинствено одвраќа домаќинот – Тука ќе ја погребеме, роднина си ѝ или не? Треба само да се појде и да се извести.
– Сто и четири години, а? – се туфка гостинот в место, уште повеќе трогнат. Дури и како да поцрвенел целиот.
– Да, почна да заборава последниве години – уште посериозно и поодмерно вели домаќинот, барајќи си ја капата и соблекувајќи го палтото.
– А до пред минута се смееше, се веселеше! Види, уште ги држи в рака петте копејки! Колачиња за дечињата, вели, ах, леле, животе наш!
– Ајде, да одиме, Петар Степанич – домаќинот го прекинува гостинот и двајцата излегуваат. По ваквите покојници, секако, не се плаче. Сто и четири години, „си отиде здрава и непосрамена“.
Домаќинката ги викна соседите да помогнат. Тие дотрчаа за миг и речиси со задоволство ја сослушаа веста, иако офкаа и лелекаа. Првин, се разбира, го наложија самоварот. Зачудените деца се пикнаа в ќош и оддалеку ја гледаа починатата баба. Миша додека е жив ќе ја помни старицата, како умре со раката врз неговото рамо, а кога тој ќе умре, никој на светот нема да се сеќава и нема да знае дека некогаш живеела таква старица и дека проживеала сто и четири години, нема да се знае зошто и како. А и зошто да се помни кога е сеедно. Така си одат милиони луѓе: живеат незабележано и умирaат незабележано. Само што самиот миг на смртта на тие стогодишни старци и старици носи во себе нешто трогателно и тивко, нешто дури значајно и помирливо: сто години некако чудно му делуваат на човека до ден-денес. Благослови ги, Боже, животот и смртта на простите добри луѓе.
Ете така, лесна и безначајна слика. Ќе намислиш да прераскажеш нешто поинтересно од она што си го слушнал пред месец, а кога ќе почнеш, тогаш – или не можеш, или не му е време, или „не кажувај сѐ што знаеш“, и така, на крајот на краиштата, остануваа се само безначајни нешта...
превод: Јован Ковачевски
