Светот сè повеќе живее во високо поларизирани светови, во информациски изолирани идеолошки заедници кои живеат во сопствени инфо-универзуми. Во некои од нив климатските промени се измама или пак се невредни за ангажман, во некои од нив се сомнева во вакцинирањето, хлорираната вода, генетски модификуваната храна... и најново, во вистинската димензија, опасност и смртност од коронавирусот.
Една згодна крилатица вика: „Во теоријата, не постои разлика меѓу теоријата и праксата. Но, во праксата, постои“.
Теоретски, надминувањето на споровите околу нешто би требало да е лесно: извади јаки аргументи или силен научен консензус и твоја е победата. Тој пристап функционира често, ама за прашања како што е, на пример, атомската тежина на водородот.
Но, тој метод не функционира така кога научните совети создаваат слика која некои ја доживуваат како атак на сопствената слика и идеолошка претстава за светот. Нечиј политички, религиозен или етнички идентитет ефикасно ја предвидува неговата склоност кон тоа кои факти ќе ги прифати а кои ќе ги отфрли. Оваа, многу човечка тенденција, важи и за физичкиот свет, историјата, економијата како и за тековните настани.
Колку и да звучи логично, научното негирање НЕ произлегува од незнаењето. Интердисциплинарни студии покажале дека неприфаќањето на фактите, на пример, за климатските промени, не се резултат од недоволните иформации и знаење за таа тема. Негирањето е резултат од идеолошката и политичка убеденост дека тие факти се некако спорни (недоволни, конструирани, извадени од контекст...).
Мета-студија од 2015 година покажува деја идеолошката поларизација околу реалноста на климатските промени всушност се зголемува со зголемување на нивото на знаења од политиката, науката или енергетските политики. Шансите конзервативец да се сомнева во климатските промени се зголемуваат ако се работи за факултетски образуван конзервативец. Слично е на другата страна: школувани либерали повеќе се сомневаат во евентуалниот консензус за безбедно складирање на нуклеарен отпад.
Негирањето и одрекувањето се природни. Човечкото умеење за рационално мислење се развива стотици илјади години, додека човекот живее во мали групи во кои соработката и убеденоста во исти работи се пресудни за опстанок на групата и нејзините членови. Постои инстинктивна желба да бидеш асимилиран во групата (бидејќи тоа ги зголемува твоите шанси да го преживееш суровиот свет) а таа асимилација подразбира прифаќање на групниот систем на верување, без разлика дали тоа е рационален или се потпира на суеверие.
Оттука, чувството за себе е неодвоиво од идентитетот на групата или групите во кои се припаѓа. Затоа и речиси автоматски се зазема гард за сите информации кои се доживуваат како закана за тој систем на вредности. Тоа е изворот на селективноста на прифаќање или одбивање на некои факти. Тоа честопати се нарекува „мотивирано резонирање“.
Проучуван е и феноменот на „системско оправдување.“ Психологот Џон Џост има покажано како ситуации кои се доживуваат како закана за постоечкиот систем, повлекуваат нефлексибилно размислување. На пример, луѓе соочени со економски колапс или надворешна закана, често бараат спас во авторитарни лидери кои ветуваат стабилност, извесност и безбедност.
„Негирањето на научните факти е толку отпорно на фактите бидејќи и не се работи за фактите. Се работи за одбрана на својот човечки идентитет во светлина на евентуалните добивки или загуби во социјалниот и економски статус кои тие факти ги носат со себе“, пишува Адријан Бардон, автор на книгата „Вистината за негирањето“
