Во 1926 професор од Њујоршкиот универзитет - образовен реформатор со големи соништа - се нафатил на храбар експеримент. „Храбар“ значело (а и денес значи) дека шансите да не успее биле големи. Така и испаднало.

Откако поминала скоро година и пол во речиси целосна изолација 70 метри под земја, Беатриз Фламини излегла од пештера во јужна Шпанија и прашала - Кој части пиво? Додека била внатре прочитала 60 книги, немала поим што се случува во надворешниот свет и била „во контакт со себеси“. Ја разбираме зошто не ѝ се излегувало.

Во текот на Втората светска војна, млади американски мажи кои не сакале да носат оружје поради верски причини биле повикани да волонтираат за медицинско истражување. Чувствувајќи дека на тој начин сепак ќе го вратат својот долг кон нацијата, тие се пријавиле во нешто кое ќе ги доведе до работ на преживувањето и ќе поттикне дискусии околу тоа дали експериментирањето врз луѓе е секогаш неетично.

Пред неколку години во затворите во Европа и Северна Америка започнал необичен тренд - затворските ќелии почнале да се фарбаат во розово. Ова станало толку вообичаено што во 2014 еден од пет затвори и полициски станици во Швајцарија имале најмалку една ќелија во „фламинго“ розе. Зошто?

Голем дел од Афро-Американците имаат наследена недоверба кон здравствениот систем на САД, и тоа со добра причина - нивни предци биле користени како експериментални заморчиња во проекти за истражување на сифилисот.

Да, добро прочитавте - глувчешки утопии. Експерименти во кои им било давано неограничено количество храна и вода, па дури и интимни „апартмани“. Сето ова за проучување на ефектите на густината на населението врз однесувањето. 

Се викал „Проект Кентлер“, според германскиот психoлог Хелмут Кентлер кој бил негов творец. Експериментот предвидувал намерно доделување бездомни деца од западен Берлин на мажи-педофили, со образложение дека тие „навистина ќе ги сакаат“.

Во 1879 почнал експеримент, кој допрва треба да даде одговор на прашањето - колку можат да издржат семиња закопани во шишиња во земја? Локацијата на којашто се наоѓаат до денес е тајна, а целиот потфат ќе трае и следните 80 години.

Можеби сте го гледале филмот „21 грам“ со Шон Пен, Наоми Вотс и Бенисио дел Торо. Насловот потекнува од верувањето дека толку тежи човечката душа, кога ќе го напушти човечкото тело по смртта. Но не станува збор за фолклор, туку научна студија објавена на почетокот на 20 век.

Германски истражувачи повикале 4.000 волонтери да присуствуваат на поп-музички концерт, за да им помогнат да ги проценат ризиците од заразување со коронавирус на масовни собири.

Германски психолог од крајот на 19 век тврдел дека постојат генерални и специјални сетила. Во првите ги сместувал перцепцијата на просторот и времето, во вторите видот и слухот. Според него е наречен закон кој открива интересен аспект на нашиот внатрешен часовник.

Професор по филозофија чии студенти покажале лоши резултати на колоквиуми, во 2014 одлучил да направи експеримент - да им понуди преодна оценка доколку тие му ги предадат мобилните нa неколку денови. Истиот го повторил неодамна. Еве ги резултатите и разликите.

Утрински сурфајќи по телевизиските канали за расонување, во кадар ни прелета Дејвид Атенборо и неколку интересни клучни зборови: биолог, жаби, самоубиство. Не бевме раат дур не прочепкавме за што станува збор. 

Започнал како снимање филм, а прераснал во огромен проект во кој учесниците јаделе, работеле и спиеле на сет историски лоциран во поранешниот Советски сојуз. И тоа со години.

Во 2014 неколкумина микробиолози започнаа студија која го редефинира терминот „долгорочна“. Затоа што трае, ни помалку ни повеќе, колку пусто турско.

Имаше една наводно вистинска приказна за тоа како татко-богаташ го научил синот како треба да се однесува во бизнисот. Му рекол да скокне од високо, а дека тој ќе го дочека во раце. Потоа се тргнал на страна, а детето паднало и се повредило. „Го направив ова за твое добро. За во бизнисот да немаш доверба во никого, па ни во сопствениот татко“.

Етиката на експериментирање на луѓе е „трусно“ подрачје, дури и кога постои таканаречена „информирана согласност“ и компензација за времето и ризикот со кој се соочуваат волонтерите. Можеби токму затоа, или заради некаква луда посветеност, се познати примери на научници кои изведувале експерименти врз самите себе. Еве тројца такви.

Додека се занимаваме со нашиот закон за јазиците, да видиме како на крајот на 15-тиот век еден владетел се обидел да покаже кој е најстариот јазик, оној оригиналниот, даден од Бога, преку експеримент кој подразбирал целосно отсуство на каков и да е говор.

Не се работи за метафорично „труење“ со пропаганда или со погрешни политички одлуки. 12 млади мажи во 1902 волонтирале за истражување на американската влада, согласувајќи се таа полека да ги труе, за научни цели.

Се прашувате понекогаш што е смислата на човечкиот живот, и ви доаѓа да излезете од своја кожа? Еден дизајнер одлучил да влезе во онаа на - коза.

Пред некое време пријатели ми донесоа домашна ракија - ја м'кнеле од Хрватска уредно спакувана ќеса, а во истата ставиле и неколку книги.

Каде се границите на нашата природна потреба за потчинување на авторитет и припадност на група? Колкав е нашиот капацитет за нанесување зло во име на овие „повисоки добра"? Тоа се темите со коишто се занимава oвој филм, правен според реален социјален експеримент, чии резултати се применливи и сега и тука.

Во 1961, професорот по психологија на Универзитетот Јеил, Стенли Милграм, објавил оглас во весник: „Плаќаме 4 долари по час. Бараме 500 луѓе кои ќе ни помогнат да спроведеме научно истражување за меморијата и учењето". Повеќе од 50 години по неговиот озлогласен експеримент, научниците сè уште се фасцинирани од резултатите, иако немаат баш добро објаснување за нив.

Две книги во последниве три години предизвикаа внимание со нивните спротивставени тези. Едната вели дека интернет нè прави глупави. Другата пак вели дека технологијата ни ги менува умовите на подобро. Зошто и двете се всушност во право?