Ако сте седнале да гледате нова ТВ серија во последно време, голема е шансата таа да вклучува убиства, „кртови“ и најмалку еден таен агент кој се обидува да ја разоткрие вистината среде мрежа од лаги и манипулации.
Во последниве месеци се случи нова екранизација на романот од 1970-тите, „Денот на шакалот“, за игра на мачка и глушец помеѓу убиец и агент на МИ5, како и нова сезона на одличната комедија-драма за не-баш-гламурозни агенти, „Слоу хорсис“ со Гери Олдман во главната улога. Во ноември беше прикажана првата епизода од „Агенција“ со Мајкл Фазбендер, американската адаптација на францускиот трилер „Бирото на легендите“, а веќе ја изгледавме „Црни гулаби“ со Кира Најтли на Нетфликс која се одвива во Лондон. Минатата недела се појави и новата, втора сезона на „Ноќниот агент“, чија прва сезона беше голем хит. И ова се само најизвиканите во морето нови наслови на филмови или серии на оваа тема.
Секако, популарноста на шпионските трилери на телевизија не е ништо ново, а голем дел од овие производи се инспирирани од книжевноста. Шпионските романи станале „ин“ на почетокот од 19 век кога ги отсликувале нестабилните политички и воени околности на тоа време. Но жанрот особено процвета во текот на 20 век, со двете светски војни следени од Студената војна, плус создавањето на разузнавачките агенции во Британија и САД. Во времето на Студената војна, британски автори како Џон ле Каре и Јан Флеминг го создадоа моделот за сите идни тајни агенти. Во 1980-тите и 1990-тите, американскиот автор на шпионски романи, Том Кленси, стана глобален феномен со својата серија за Џек Рајан.
Сега, повеќе од 200 години од излегувањето на првите шпионски дела, апетитот за вакви трилери никогаш не бил толку силен. Во Британија, пазарот на шпионски романи во 2024 пораснал за 45%, а дел од продажбата на книги се должи на популарноста на сериите кои ги имаат екранизирано. Што се однесува до нив, првата сезона на „Ноќен агент“ беше седма најгледана серија на сите времиња, со 98,2 милиони гледачи.
Но зошто овој жанр доживува ваков подем токму сега?
Со сета нивна мрачност и неизвесност, шпионските драми можеби ги рефлектираат чувствата на гледачите, кои живеат во непредвидлив и нестабилен свет, каде вистината е замаглена од дезинформации и каде довербата во властите, авторитетите и институциите се на најниско можно ниво. Во моментов онаму кадешто овие серии се емитуваат и гледаат можеби нема војна, но позадината е чувство на големи геополитички тензии помеѓу големи светски сили кои можат да излезат од контрола. Тука настапуваат прокси-војните и шпионажата, како канал за манипулирање со ова чувство на тензија и како метод на собирање информации.
Но има и толкување кое е попозитивно. Од психолошка перспектива луѓето се можеби привлечени кон вакви серии поради катарзата која следува (или за која претпоставуваме дека ќе следи) на крајот, кога ќе се разоткријат вистинските „зликовци“, односно кога ќе стане јасно кој бил на добрата а кој на лошата страна. Освен ескапизмот и адреналинскиот наплив кои ги нудат, заедно со задоволството на следење на патот на херојот, еден значаен елемент на овие производи е што ја исполнуваат нашата силна желба да ги разрешиме сомнежите и несигурноста. Кога го правиме тоа, во мозокот ни се активираат системите за награда. Од една страна ни е задоволена љубопитноста за тоа како изгледа тој таен и забранет свет, но од друга страна ни е овозможено од безбедноста на своите домови да следиме разрешување на прашања од национално и глобално значење.
