Актуелната пандемија предизвикува хаос во економијата на голем број земји. Во САД, на пример, во моментов има 33 милиони невработени, а голем број луѓе едноставно немаат што да јадат. Па сепак, големите историски потреси отвараат и големи можности. Иако звучи како наивна самоутеха, дека после ова светот може да биде подобар и поумен, постои реален историски пример за истото. Италијанската ренесанса можеби почнала пред чумата од 14 век, но болеста со сета своја разорна моќ и општествените промени кои ги подразбирала помогнала да се забрза процесот, особено во Фиренца, која станала европски центар на уметноста, науката и културата.
Дали навистина можеме да се надеваме дека коронавирусот ќе предизвика златно доба на економска мобилност, креативност, учење и уметнички постигнувања? Ако примерот на Фиренца е оној по кој би требало да се раководиме, тогаш изгледа дека веќе пропуштаме некои важни знаци.
Во чисти бројки, Црната смрт од 1348 била ужасна - убила помеѓу 30 и 70% од Европејците, а оние кои преживеале понекогаш посакувале да се мртви. При врвот на епидемијата, во 1349 поетот Петрарка напишал: „Животот кој го водиме е сон. Само смртта го прекинува и нè буди од сонувањето.“ Неговиот син Џовани ја преживеал таа чума, но потоа умрел во текот на нејзиниот втор бран, во 1361.
Европа која се појавила потоа била различна, и поради депопулацијата нудела нови можности. Фиренца го отворила својот општествен систем, со тоа што богатите семејства и институциите почнале да примаат „нови луѓе“ (gente nuove), неаристократи кои се потпирале на бизнисот како извор на заработка, а не на наследените земјоделски поседи или старите банкарски пари. Исто така пораснал бројот на писмени - во раниот 14 век Фиренца била полна со добро образовани нотари, дури и заначетчии. И пред чумата некои знаци на промена веќе биле воочливи. Периодот од 1339 до 1349 е нарекуван „катастрофална деценија“, со оглед на тоа што неколку големи банки банкротирале повлекувајќи со себе и помали фирми. Следел уште поголем удар од чумата, која однела водечки членови на заедницата и на богатите семејства, кои морале да се откажат од бизнисите и да го инвестираат своето богатство во посигурни имоти и акции.
Отварањето кон „новите“ секако не минувало без приговори и критики. Историчарот Џовани Вилани, кој самиот подоцна умира од чума среде пишување пасус од својата „Хроника“, се жалел дека градот се полни со „занаетчии, физички работници и идиоти“ кои предизвикуваат невољи. Сепак, по чумата голем број од нив почнале да заработуваат огромни пари, исто како и претходните банкарски фамилии. Секако, и тие ги мразеле поранешните аристократи,
Но конкуренцијата си го правела своето - институциите се отварале, политичката елита добила свежа крв, до тогаш маргинализирани уметници ја добиле својата шанса, а мобилноста се зголемила. Примањата дури и на обичните работници пораснале, бидејќи едноставно ги немало. Дури и на оние кои не биле од Фиренца им било дозволено да се придружат на престижните еснафски здруженијa, нешто што претходно не можело да се замисли.
И не само на ниво на здруженија, градските власти дозволиле во раководењето со градот да учествуваат луѓе од сите нивоа на „гилдовите“ (здруженијата) - занаетчиите и работниците да седат покрај богатите, и да носат одлуки. Ова не значело целосна егалитарност, но правниот систем сепак станал поправичен. Училиштата се отвориле и почнале да примаат момчиња и мажи (образованието главно било за нив) од сите класи. Големиот сликар Филипо Липи бил син на месар; Донатело бил од златарска фамилија; Леонардо да Винчи бил син на неоженет нотар и селанка кој самиот учел латински и геометрија. До доцниот 14 век писменоста во Фиренца била на завидно ниво. Еден век подоцна, Козимо ди Медичи кој раководел со Фирентинската република, го испратил својот син на школо заедно со синот на некој ковач. Ова не би било можно во средниот век.
Токму оваа атмосфера на општествена и економска мобилност, учество во власта и писменоста довела до ренесансата во Фиренца. Дали сега ја имаме истата можност? Секако дека ги имаме средствата и институциите. Но во моментов знаците укажуваат на тоа дека некои земји, како САД, одат во погрешен правец. Економијата се руши, оние со средни и ниски примања ги губат работните места, додека вредноста на богатите Американци продолжува да се зголемува. Привилегираните ем профитираат, ем се безбедни, додека другите работат на ризични работни места, при што сиромашните и имигрантите - природен расадник на таленти за иднината - не можат дури ни да влезат во земјата. Нема никакви знаци дека би им се помогнало на оние кои би сакале да учат, да постигнуваат, да сонуваат - токму она што им го овозможила Фиренца на луѓето кои преживеале. Мешањето на општествените науки со практичните, занаетчиски вештини ги произвела Донатело и да Винчи. Помеѓу луѓето од сите раси и уверувања и денес има големи умови. Сè што им треба е шанса.
