Прво се нудат добри и квалитетни услуги за да се привлечат корисници. Потоа, тие услуги се менуваат во корист на деловните клиенти (на пример огласувачите) на сметка на обичните корисници. На крај, и тие деловни клиенти се жртвуваат, сè со цел да се зголемат профитите за акционерите. И така платформата постепено умира.
Овој феномен го опиша канадскиот писател Кори Доктороу во блог пост од ноември 2022 година со терминот „еншитификација“ (а ние пишувавме за него тука). По неговото појавување тој брзо стана популарен - Aмериканското дијалектолошко здружение го прогласи за збор на годината за 2023, а го воведоа и реномирани речници како Меријам-Вебстер.
Циклусот на „засерување“ на платформите што го опишува Доктороу не е случаен. Со појавата и масовната употреба на интернетот од 2000-тите наваму, фирмите почнаа да градат сервиси што се потпираат на т.н. „мрежни ефекти“ – колку повеќе корисници има, толку повредна станува платформата. Но токму тоа го овозможи процесот на еншитификација, кој сега си се саморепродуцира.
Ова не е само лошо од економски аспект – тоа влијае и на психолошката перцепција. Многумина мислат дека овие платформи некогаш биле раководени од „добри луѓе“ кои потоа се корумпирале. Но Доктороу потсети дека тие „добри луѓе“ веројатно никогаш не ни постоеле. На пример, истиот човек што го водел Фејсбук кога бил одличен начин за поврзување со пријатели – Марк Закерберг – е и оној што го претвори во хаотично, комерцијализирано место. И веројатно отсекогаш бил таков, само што јавноста тогаш го доживувала како „добар лик“.
Во нов блог пост на нобеловецот Пол Кругман овие ставови се поддржуваат, но и прошируваат. Не станува збор за некаква морална корумпираност која е исклучив производ на нашето онлајн постоење и на некакви посебни закономерности во таа смисла, вели тој. „Тоа е само вообичаен бизнис“ - вели тој.
Логиката на еншитификацијата – тоа компаниите прво се добри кон корисниците, а потоа да ги експлоатираат – според него важи за секој бизнис што се потпира на спомнатите мрежни ефекти. Замислете дека водите бизнис чиј производ добива на вредност колку повеќе луѓе го користат. Класичен пример се Фејсбук или ТикТок, но истото важи и за Убер, па дури и за физички производи како електрични возила. Која е стратегијата за најголема добивка? На почетокот нудите одлична услуга или ниски цени за да изградите корисничка база, а потоа почнувате да ја „цедите“ (или да ја „молзите кравата“) – преку повисоки цени, лош квалитет, задолжителни реклами итн.
Во реалноста, тоа често оди постепено и незабележливо. На пример, Убер неодамна премина во профитабилност на начин што делува ненадејно за што дури има и еуфеминистечен термин - стратегија на профитна пресвртница. Но тоа во превод значи: „почнавме да ги цедиме корисниците“. Во крајна линија, историјата каде што компаниите нудат одлични производи по ниски цени, а потоа полоши по повисоки цени не е некаква морална драма, туку природен тек во голем број индустрии. Тоа е приказната на Фејсбук, Амазон, па дури и на „златната ера“ на телевизијата.
Зошто денес ваквите приказни се почести? Затоа што интернетот значително ги зголемува мрежните ефекти – а тие станаа доминантни во 2000-тите кога речиси сите почнаа да го користат интернетот.
