Дали луѓето од различни култури и средини го гледаат светот на различен начин? Две нови студии нудат одговори на ова прашање кое веќе со децении предизвикува интерес.
Првата студија, предводена од Иван Крупин од Лондонската школа за економија (јуни 2025), ги истражува начините на кои луѓето од различни култури ја перцепираат визуелната илузија наречена „Сандак“. Луѓето од Велика Британија и САД обично гледале правоаголници, додека оние од рурални средини во Намибија почесто гледале кругови. Истражувачите ова го поврзуваат со одамна постоечката хипотеза дека луѓето од западни индустријализирани општества – таканаречени „WEIRD“ (западни, образовани, индустријализирани, богати и демократски) – се навикнати на визуелни сцени со остри линии и агли, типични за модерната архитектура. Наспроти тоа, луѓето од неиндустријализирани средини живеат во простори со помалку аглести форми, на пример, кружни колиби – што можеби го обликува нивниот визуелен систем поинаку.
Сепак, втората студија, на Дорса Амир и Чаз Фајерстоун, остро ја критикува оваа хипотеза преку познатата Милер-Лајер илузија. Кај оваа илузија (види слика долу), две линии од иста должина изгледаат различно поради различниот контекст – една со стрелки навнатре, а другата со стрелки нанадвор. Оваа илузија долго време била објаснувана преку „цивилизацискиот“ ефект на острите агли и линии, но Амир и Фајерстоун покажуваат дека илузијата функционира дури и кај животни (риби, гулаби, гуштери), па дури и кај луѓе кои до неодамна биле слепи. Кај деца кои поради катаракта никогаш не виделе светлина и првпат ја доживуваат илузијата веднаш по операција, ефектот е ист. Тоа укажува дека не е нужно културното искуство тоа што ја предизвикува перцептивната разлика.
Ова создава дилема: зошто кај едни илузии има културни разлики, а кај други не? Можно е „Сандак“ да се заснова на вниманието, а не на самата перцепција. Или, можно е да постојат културни разлики во перцепцијата, но објаснувањето преку архитектурата и обликот на градби не е издржано. Дополнително, самата студија на Крупин има методолошки слабости – испитаниците во Велика Британија и Намибија биле изложени на илузиите на различен начин.
Сепак, идејата дека културата влијае на перцепцијата е веродостојна. Нашите мозоци се обликуваат од средината во која растеме. Како што се разликуваме по физички карактеристики, така се разликуваме и по внатрешните перцептивни доживувања. Цитирајќи ја Анаис Нин: „Не ги гледаме работите какви што се, туку какви што сме ние.“
Важно е да се земе предвид и перцептивната разновидност внатре во групите, а не само меѓу нив – било да станува збор за култури или, на пример, за разлики меѓу невротипични и лица со атипична неврологија. Во рамки на проектот „Перцепшион цензус“, кој го води истражувачка група од Универзитетот во Сасекс во соработка со Универзитетот во Глазгов, се истражуваат перцептивните разлики кај околу 40.000 луѓе од над 100 земји, преку над 50 различни експерименти. Целта е да се добие широка слика за тоа како различни луѓе го доживуваат светот.
Зад сето ова стои едно клучно сознание: како ни изгледа нешто, не е исто со тоа какво навистина е. Нашиот мозок го гради перцептивното искуство како „контролирана халуцинација“, користејќи ги сетилните сигнали за да направи најдобра можна претпоставка за реалноста. Она што го доживуваме е толкување - не директна слика на светот. Кога ќе го прифатиме ова, стануваме поотворени за туѓите начини на гледање, и поскромни во сопствените. Како и со социјалните мрежи, така и со перцепцијата – првиот чекор кон излез од ехо-комората е да сфатиме дека сме во неа.
