Како дете, Душан за време на војната бил испратен кај роднини во Скопје. По разводот на родителите, припаднал кај татко му, кој си го зел во Словенија. Но до 1951 живеел во куќа на денешниот булевар Св. Климент Охридски број 9, близу до Владата, и токму тука тој ги сместува ликовите и настаните во „Ослободување на Скопје“, напишана во 1976.
Неговата последна книга излезена во 2018 е автобиографска, со наслов „На стари години ја засакав мајка ми“ (Na stara leta sem vzljubil svojo mamo, издавач Белетрина, Словенија). Нејзиниот превод на македонски е во план за оваа година, но еве засега еден мал дел, кој се однесува токму на Македонија, нејзината храна и, како што вели, прекрасните жени.
***
Македонки
Колку само меки, кротки и слатки во душата се тоа Македонките. Жените општо се такви, но Македонките се балкански првенки во милина. Не постои друга душа како душата на Македонката. Кога се вратив од Скопје, веднаш почувствував дека нешто ми недостига, чувствував недостаток од женска добрина. Болно ја почувствував разликата меѓу просечната Словенка и жената таму долу. Не дека не ги сакам Словенките! Не дека мислам дека се студени. Не дека не се срдечни! Воопшто не! Но, македонските жени се навистина натстандардни. Мојата пријателка, поетесата Лилјана Дирјан, за мене беше најубавиот дар од Бога. Ја сакав! Прво дознав дека заминала, а дури потоа дека се разболела. Замина без претходна најава. Поетеса великан на врвот на творечката моќ! Како да се напише тоа, како да се преболи?
Нејзините зборови сè уште ми мирисаат околу мене, нејзините песни сè уште се пеат на север, југ, запад и исток, а неа веќе ја нема. Треба да испијам нешто јако. Виски! Размислувам дали да му се јавам на Светина и да му соопштам дека Лиле ја нема повеќе. Кој овде од нас Крањците ја ценеше и сакаше најмногу? Не знам! Не, тоа сам ќе го преработам во себе, во тишината на мојата душа. Тоа се врти над мене како облак полн црна вода.
Вака пишуваше:
Оди, патувај
патувај срце мое низ ноќта
додека над главата ми блеска месечината
ме опива слаткозашаметувачкиот набој на анамската рака
каква калварија срце, скршено си, па пак залепено
мало порцеланско чинивче
сети се на испуштените возови, и на оној човек
кој никому не му мавта на перонот
ти и јас
кое ти и која јас
сите под „ти“ и сите под „јас“
кои жонглираме со животот
те горе те доле
никогаш во средина, златна средина.
Шетавме по најоддалечените агли на градот, покрај реката, пазарот, шетавме низ паркот, ја посетивме Куќата на Мајка Тереза, Археолошкиот музеј, Музејот на современата македонска уметност, се фотографиравме со Циганчиња. Таа ми покажа каде се наоѓаше ресторанот „Опатија“, во која, ѝ кажував, за време на окупацијата понекогаш одевме на вечера. Инаку, немавме пари за вечери. Тетка ми, на нашиот роднина, готвач во „Опатија“ тајно му доставуваше месо, па тој ни приготвуваше превкусно јадење и ни го сервираше. За мојата тетка беше од животно значење луѓето сè уште да нè сметаат во оние кои можат да си дозволат вечера во ресторан. Тоа беше прашање на престиж. Потоа стрико Георги толку многу го тепаа во затворот поради политика што заборави да зборува. Тогаш работите ни тргнаа на полошо; стрико ми го истераа од работата и моравме да живеевме од малата заработка на Зора, која даваше часови по пијано.
Нашата стара „Опатија“ не постои веќе. На тоа место сега стои убавиот и супер скап ресторан Парк. Со Лиле зедовме такси и отидовме до „Мечкина дупка“ во Матка. Нарачавме тава „Свети Никола“, чомлек, одлична македонска салата со неверојатно вкусни домати и шише вранец. Јадевме и разговаравме. Ја прашав што пишува сега. Пишувам роман за мојата пријателка Александра на која ѝ пресадија срце. Во нејзините гради сега чука срцето на некое момче кое загинало со мотор. Никогаш не открила ништо за тоа момче. Така е правилно, донаторот на срце мора да остане анонимен. Меѓутоа, понекогаш, новото срце на Александра се вознемирува на посебен начин. Трепери. Тогаш на Александра ѝ се чини дека нејзиното срце се сеќава на стариот сопственик и дека тагува по него. Тогаш Александра залипува и липа без престан сѐ додека не ја победи сонот.
Скопје
Скопје е град во кој поминав важен дел од моето детство за време на Втората светска војна. За Скопје ме врзуваат најубавите спомени од растењето и најдраматичните искуства од животот за време на војната. Живеевме во куќа на аголот од денешни Илинденска и булевар Климент Охридски. Јас бев најмладиот во клапата мрсулковци, кои по цели денови игравме на улица. Крадевме овошје, се капевме во Вардар, игравме фудбал со топка од партали, правевме јуначки глупости, се тепавме со децата од маалото и харавме низ градот. Бевме царови во маалото, кое граничеше со Дебар Маало на Горан Стефановски и тоа маало го викаа Бимбо Маало. Бимбо, ти си бимбо (глупчо, смотко), така, повеќе или помалку од милост ми велеше маќеата Павла во Љубљана. Бимбо! А во Скопје сите бевме бимбовци. Скопје е градот каде што првпат влегов во театар. Тетка ми Зора Потевска, која беше учителка по пијано, ме однесе на опера. Ја гледавме Орфеј и Евридика. Тоа беше доживување што ми остави неизбришлива трага во живот. Надвор, во реалниот свет, гледавме слики на дивјаштво, пустош и смрт, слушавме татнежи од топови во далечината, живеевме во страв, сиромаштија и понижување. Во театарот, пак, ме галеше хармонијата од убави звуци, зачудувачка музика, висока духовност, светлина и убавина. Во таа рајска атмосфера ја запознав божицата Талија, која ми ја отвори вратата на уметноста. Додека ја гледав операта, Евридика беше мајка ми Ема, а Орфеј татко ми Љубо. Таму се роди мојата љубов кон театарот.
(од „На стари години ја засакав мајка ми“ на Душан Јовановиќ, превод од словенечки Дарко Јан Спасов)
