Во 2015 година британската авторка Алис Џоли решава да напише роман за д-р Ханс Аспергер, кој работел во Детската универзитетска клиника во Виена за време на Втората светска војна. Нејзиниот интерес започнал по читањето на две научно-популарни книги за историјата на аутизмот, кои го претставувале Аспергер на сосема различни начини: едните го опишувале како сочувствителен и визионерски мислител, а другите како ентузијастичен поддржувач на нацистите. Оваа контрадикторност била идеален предизвик за историски роман, кој излезе на 6 ноември под наслов „Девојчето со кутиите со чкорчиња“ (The Matchbox Girl).
Аспергер станал познат по една теза од времето на војната во која го опишува тоа што денес го нарекуваме аутистичен спектар. Неговата работа била заборавена со децении, сè до 1980 година, кога британската психијатарка Лорна Винг повторно ја открила. Поради неговите идеи Аспергер бил наречен „татко на невродиверзитетот“ – во клиниката децата биле третирани како единствено различни, а не како носители на „дијагноза“.
Сето ова звучело премногу хумано за да се совпадне со обвинувањата за нацистичка соработка. Затоа авторката заминала во Виена да се сретне со историчарот Хервиг Чех, кој истражувал медицински злосторства во Третиот рајх. Тој се подготвувал да објави труд со кој докажува дека Аспергер потпишувал документи за префрлање деца во злогласната детска установа Ам Шпигелгрунд – каде што голем број од нив биле убиени – и дека морал да знае што ќе ги снајде таму.
Онлајн реакциите по објавувањето на трудот биле бурни и исполнети со морализаторски осуди. Малкумина ја прочитале самата научна студија, која всушност го ослободува Аспергер од некои други, потешки обвиненија. Авторката била разочарана од ова поедноставување, но заклучила дека мора да продолжи – затоа што според неа било важно да се раскажат приказните и на оние кои не биле херои. Повеќето Европејци во тоа време биле или пасивни набљудувачи или учесници во системот. Соработката не била исклучок, туку обратно, отпорот бил реткост.
Таа сфатила дека токму романот – а не научниот текст – може да навлезе во „сивите зони“ на човечкото поведение. Одлучила да раскажува во прво лице, преку 12-годишно девојче во болницата, Адeлхајд Брунер, фиктивен лик чија перспектива е честопати точна, но и ограничена, токму затоа што е човечка. Истражувајќи ги колегите на Аспергер, најмногу ја фасцинирал д-р Јозеф Фелднер, кој криел млад Евреин така што го претставувал како свој внук. Аспергер знаел за ова, но молчел.
На крај, останува прашањето: дали Аспергер бил злосторник или генијален и оригинален научник? Одговорот е – и едното и другото. Романот, смета авторката, може да нè потсети дека сите носиме и светлина и темнина, и дека мораме со понизност да судиме за луѓето кои се нашле пред морални избори што повеќето од нас никогаш нема да ги искусат.
