Секако ваквите приказни можат да се толкуваат и многу побанално и без излишни мистички конотации, кои им ги припишуваме за да се чувствуваме како дел од некоја добронамерна завера, која спојува сензибилитети, луѓе и култури. Но јас тука ја толкувам онака како што тоа би го направил и Предин во неговата книга, полна вакви и слични настани, места и ликови, кои без оглед на премрежјата низ кои поминуваат, секогаш, ама секогаш завршуваат во топла и хумана атмосфера, радост дека си жив, и дека си бил благословен со можноста тоа да го споделиш.
Лондон, Загреб, пола Америка, Сараево, Монпеље, Прага, Кенија, Австралија..тоа се станиците на кои застанува оваа мешавина од патепис, мемоари и прозни етиди, чија неодолива шармантност е во тоа што нејзините ликови не се фиктивни, местата (од географските локации до уредно забележаните имиња на кафаните како суштински гео-стратешки топоси) навистина постојат, а фала богу и раскажувачот е здрав и жив и може, како кога како деца се колневме, да ги испружи двете раце пред себе со дланките надоле и раширени прсти и да изјави: „Ова стварно ми се случи, чесен Титов пионерски збор".
Тешко е во еден здив да се раскажат сите анегдоти, поетски но не и патетични описи на убави глетки (женски задници инклудед), доживеани мириси и вкусови, присутни во книгата, која вози како старите комбиња со кои Лачни Франц патувале по турнеи - потскокнува, бучи, понекогаш подзастанува да земе здив, но секогаш сигурно пристигнува до целта. Општото чувство на книгата е она на голема светска радост спротивна на секој Weltschmerz, на какво и да е егзистенцијалистичко кукање и снобовска тегобност (отсутно дури и во делот за воено Сараево, кој е сочувствителен, но не и потпикувачки), толку често присутно во автобиографиите на познатите. Ем славни, ем богати, ем се' нешто не им чини - де обожавателите биле агресивни, де менаџерите биле ајкули, де турнеите ужас. Тука, е поинаку: некаде при средината на книгата почнувате се сомневате во количествата серотонин во ендокринолошкиот систем на човеков, а при крајот веќе сте сигурни - и вие сакате од таа дрога!
Иако сите настани се вртат околу музиката, сепак ова не е книга за музичката кариера ниту на Предин, ниту на Лачни Франц. Напишана на негови 55 години, тоа се повеќе „парчиња живот" собрани во кутија која кога ќе ја отвориш почнува да свири некоја песна од Божик во детството, звукот на првиот бакнеж или гугањето на твоето првородено дете. Нешта на кои радо ќе се сеќаваш дур покрај каминот си ги грееш старите коски, а твојата животна сопатничка задремала со мачка во скутот и паднато плетало. Ги има многу кои патувале, создавале, скокале банџи или играле на шипка, ама ретко кој е толку раат со себеси после сите тие искуства, како што барем изгледа Предин во оваа книга. Откако го запознавме веруваме дека таквиот спокој не е фол.
На посветата ми напиша: „На Илина, за пустите ноќи". Да бе, тебе целата журка, мене осамени ноќи! Ти втора жена во харемот, а јас евнухот! Под мотото „Ебиветер да - магла не", нему му посакуваме уште посети на нашата татковина, а нам повеќе серотонин во брашното. Она кое остава траги на задниците на француските келнерки.
Подолу извадок од книгата - за битолските кабадаји, прилепското отсуство на В и охридските бисери.
***
Гоце, фрли бре топка на Димче!
(од изданието на Култура, 2013, во превод на Соња Кутузовска)
Едно утро, во осумдесеттите години од минатиот век, ние, петте момци од Лачни Франц, во пет часот наутро по принципот „ниеден Словенец не моча сам", во Скопје заедно мочавме во Вардар. Беше Први мај, Ден на трудот. Рано наутро, по синоќешниот концерт, брзавме да го фатиме авионот. Дванаесет часа подоцна, го повторивме ритуалот илјада и двесте километри северно, каде што мочавме во Драва. Тогаш, на првомајската прослава, на Мариборците им ги засвиревме истите песни кои тоа утро, таму накај дванаесет и триесет, ги нишаа љубовниците во Скопје. Ова не е приказна за нашите простати. Ова е искра од нашиот свет, кој тогаш беше малечок и млад...
...а поубави од битолчанките немаше.
„Битола е македонскиот Марибор", во јуни по телефон ми објасни Александер Кребл, полицаец со гитара, кого го запознав пред неколку години во Словењ Градец, кога пред мене ја загреваше публиката. Денес работи во европската комисија во Битола како меѓународен експерт за обнова на полицијата на локално ниво. Ветеранот од Холмц, незадоволен од кариерата, ги зеде уздите во свои раце, дипломираше на Правниот факултет и почна да ги остварува неговите соништа за да може некогаш вистински да им помага на луѓето, како полицаец. Денес во Битола сите го познаваат, бидејќи при еден пожар, кој му се заканувал на градот тој во последен момент донел противпожарен хеликоптер од Словенија и противпожарен авион Канадер од Хрватска за да ги спаси битолските куќи од пожарот.
Па, каде е тука музиката? Каква врска има полицаецот Кребл со моето гостување со оркестарот Адио Памет во Прилеп, Охрид и во Битола?
Секаква!
И покрај сите службени културно-политички врски, Александер успеа да ги увери општинските истакнати лица и локалниот сладоледџија во Прилеп, како и двајца сопственици на џез-локали во Охрид и Битола, дека сум повторно вреден за внимание од македонската публика.
И, отидовме.
Во понеделник, 13 август 2007, во два наутро почна незаборавната музичка турнеја.
Контрабасот го прикачивме на десната страна на комбито и како сардини тргнавме на 2.700 километри долгиот пат.
Нешто пред Ниш возачот Бране веќе почна ситно да гледа, па застанавме на една бензинска и го испративме да спие. А, ние на појадок.
Каде се омлетот, тазе земичките и кифличките со мармалад?
Јок, нема. Има само ќебапчиња, режнињата и плескавица со помфрит.
Дај што даваш, си рековме и нарачавме уште и од она ладното, жолто никшиќко кафе со бел обрач на врвот.
Им го привлекувавме вниманието и на домаќините, а уште повеќе на туристите.
И тамам се навикнавме на нападните гледање и смеењето, како по Марфи, се случи средба со еден пријател кого дома можев да го сретнам во било кое било време, ама го немав сретнато.
Само слушам доста вознемирен, познат глас: „Па, ова не е можно! Зоки, ти ли си, бре? Жена ми ми вика види, некои идиоти во седум сабајле јадат ќебапчиња! Одам да видам и кој би рекол, пет типови јадат ќебапчиња, компир, ајвар и лук во седум сабајле. И кого гледам? Словенци!" беше видно воодушевен познатиот словенечки режисер, кој со семејството одешена море во Грција.
Со задоволство ќе му понудевме малку да сркне, но ми се виде дека не би бил заинтересиран.
Во три попладне бевме во Битола, која ни стана наша база, веќе се туширавме и весело погодувавме што ќе свириме и што ќе има за ручек. Градот е полн со плакати со слика од мене, а до нив излепиле и плакати со Рамбо Амадеус, без слика, така што одлично се надополнуваме. Во почетокот на XX век Битола имала 100.000 жители, 17 конзулати и била важен европски град. Се зборувало француски и англиски, а и сè уште во воздухот се чувствува одреден гостопримлив космополитизам и нагризаните куќи моментално ти ја отсликуваат старата слава. За жал, за време на Првата светска војна градот бил ужасно избомбардиран и оттогаш веќе никогаш не се повратил. Голем број битолчани завршиле во Франција и на други места по светот. Денес, со задоволство се враќаат во лето, што на градот му дава посебен амбиент.
Влатко Христовски - Дадо, сопственик на локалот Порта Џез, пред половина година скокнал од запален балкон на висина од 25 метри и преживеал.
Неговиот најдобар пријател немал среќа. Изгорел на балконот. По едномесечна кома, скршени нозе и со страшни изгореници по лицето и рацете, Дадо успеал да најде нова волја за живот со помош на семејството и пријателите. Сè уште криејќи се од сонцето, сега чекаше во својот локал, полн со искрена љубопитност и весело исчекување.
Не го разочаравме.
Кога ја голтнавме почетничката трема, му ги понудивме нашите најдобри вицеви, а тој умираше од смеа.
За добра ноќ се прошетавме низ корзото, каде што се сретнавме со опеаната убавина на локалните девојки.
Тоа беше голема грешка.
Мирниот сон падна за слободата.
Прединоски во Прилеп
Кога следното утро ја разгледувавме Хераклеја кај Битола, три антички града изградени еден на друг, токму додека бевме во амфитеатарот чувме рикање на лав од блиската зоолошка градина. Дотогаш мислевме дека Тоше нè зафркава дека Битола има зоолошка.
Оградите што требаа да нè чуваат беа во очајна состојба. собираат железо насекаде низ Македонија, а особено им се драги регистарските таблички. Ни на автопатите нема многу останато. Имињата на градовите мора да ги погодуваш според почетокот или крајот од зборот.
Во Прилеп ги беа собрале и лежечките полицајци, оставајќи ги само оние делови на велосипедските патеки. Очигледно не ги сакаат брзите велосипедисти.
Тоше Ивановски е алфа и омега на културниот живот во Јужна Македонија.
Доста образован и духовит покровител со кого никогаш не ти е здодевно. Како искусен организатор на музички и театарски фестивали, ги решаваше сите наши проблеми уште пред да се случат. Со него добивме прволигаш, кој ни ги отвораше сите врати. Попладнето, на пат кон Прилеп, ни објаснуваше како прегазил коњ кого полицајците на местото на несреќата не можеле да го сослушаат, бидејќи не знаел да каже чиј е, па не потпишал ни записник.
Над Прилеп има манастир, изграден на една величествена карпа, кој се појавува во филм номиниран за Оскар. Пред дождот.
Велат дека Прилеп е град на надарени уметници и надарени криминалци.
Во првото тврдење се уверивме, во второто, за среќа, не. Претпладнето му се јавив на Влатко Стефановски, кого, инаку, Европа го познава како еден од најдобрите гитаристи, за да дојде на нашиот настап во неговиот роден град. За жал не можеше, бидејќи вечерта го отвораше фестивалот Нишвил Џез,, на кој, за три дена требаше и ние да настапиме.
Ми ја раскажа приказната за презимето Стефановски, кое ние во Словенија погрешно го изговараме.
Правилниот акцент паѓа на буквата „а", не на „о".
Но, во Прилеп не ја сакаат буквата „в" и затоа во изводот на родени станал Стефаноски, па потоа морал повторно да ја купи буквата „в" за да го задржи татковското презиме.
Плоштадот пред споменикот на Александар Велики брзо се наполни и првиот контакт на двете култури изненадувачки брзо прерасна во општа забава.
Ракоплескање, играње и пеење.
Па, тоа се бара!
Благодарност до Гоце и на Центарот за културна деконтаминација за незаборавната вечер.
По концертот, еден од локалните познати бизнисмени, сопственик на компанијата Сладоледи Милина, нè покани на вечера, а на заминување нè покани и на отворањето на неговата нова фабрика за сладоледи следната година.
Повторно, сè заедно беше некако нереално.
Но, тоа е тоа. Поинаков свет.
Освен предизвикот, пеење на отворањето на фабрика за сладоледи, тука е и прилепското светско првенство во јадење скара, кое се одржува секоја година и не може да биде за фрлање.
Прединоски во Прилеп '08?
Нашиот прв охридски бисер
Денес настапуваме во Охрид.
Уште во основно учевме за Охридското Езеро и она што најмногу ме вознемируваше беа охридските бисери.
Имаа нешто пиратско, нешто средновековно, таинствено и непознато убаво. Тоа чувство на средновековност и безвременска различност секој може да си го долови и денес, со само малку фантазија. Лицата на луѓето се поинакви. Духовноста им црта благи црти.
И Албанија од другата страна на езерото е сè уште непозната грутка, која ти буди чудни чувства.
За жал, историјата и уникатноста на градот беше погазена од масовниот туризам.
„Fuck the Cola, fuck the pizza, all you need is šljivovica" е поздравот од многуте штандови, претежно полни со кич. Веднаш ме вратија назад на детскиот одмор во Далмација, на пепелниците од школки, сувенирите кутии од разгледници и на мојата бела, морнарска капа, која потоа ја носеше татко ми, во вечерите кога пееше Поубава од мојата жена, можам да кажам дека не е ниедна.
Александер нè покани на ручек во Струга и таму нè препушти на неговиот пријател форензичар Момчило, кој знаеше каде мора да нè седне и што да ни нарача. Со домашните специјалитети, волшебната музика и бунарот, односно бел шприцер во бокал со лимони, кој во чашата се точи со црпалка, попладнето брзо ни прелета.
Врвот на смеата беше краткото телефонско видео кое прикажуваше сто кинески двојки истовремено на курс по секс. Голите двојки, секој на својот пешкир, имаа наполнето една цела голема сала за физичко и ги чекаа инструкциите на учителите по секс, кои заангажирано се движеа меѓу пријавените на курсот и самите ги што местеа во правилната положба.
Кога се слушна командата за почеток и салата се заниша, домаќинот рече: Перутнина Птуј.
Павел, сопственикот на кафулето Д'Дак каде настапивме вечерта е аматерски нуркач. И јас бев еден период, пред ова хоби да ми го изеде распоредот.
Уште Барбара дома ми кажа, а денес и групата, дека кога се бањаш езерото те зграпчува за нозе со тревите. Затоа, му изразив восхит на Павел за храброста да нурка во таа салата.
Клубот веќе неколку дена беше распродаден. Неколку луѓе дојдоа и од Скопје, специјално за нашиот концерт.
Најголемото изненадување дојде по четвртата песна, кога во првите редови се истурка една група луѓе со бели листови хартија во рацете и на знак ги свртеа листовите така што се појави натписот JA KA PA TE TI TU DELAŠ. Тоа е насловот на мојот штаерски хит. Очигледно словенечкиот автобус имал толку време што младите, словенечки туристи дошле на концертот да ме поздрават, секој со својот збор на хартијата.
Најубав подарок таа вечер.
Тоа беше нашиот прв охридски бисер.
Шаумролица слави
Следното утро ме разбуди сопствената смеа. За добро утро, се сетив на вицот, кој Никола ни го раскажа за време на ноќното возење кон Битола.
Стои Мујо на врвот на ридот и му се фали на Хасо, му вели да ја погледне долу на ливадата прекрасната куќа која му припаѓа нему, исто како и ферарито пред неа и долгоногата убавица, која му е жена. Хасо го запира и прашува кој е оној маж до автомобилот, покрај жена му?
А, Мујо зачудено вели: „Па, тоа сум јас!"
Македонците многу ја идеализираат Словенија и животот во неа. Поради старата слава од пред десетина години, кога уште бевме демократска и оптимистичка, независна млада држава, и денес сè уште нè сакаат. Велат дека сме слични, дека имаме проблеми со соседите и речиси сме исто на број. Со оглед на тоа колку не сме омилени во Европа, а со најновата еднопартиска диктатура и изумирање на секуларноста кај нас таа неомиленост ќе стане и поголема, би требало да се радуваме што останал уште некој што нè сака во своето друштво.
Со Македонците би можеле да бидеме многу блиски, на одреден начин. Ни недостасува духовноста, која тие ја имаат и повеќе од доволно.
Замена на организациските способности и работните навики за уметноста на негувањето на сопствената душа, и на едните и на другите повеќе би ни користело.
Џипси-свингот, музичкиот вид, со кој тогаш се претставив, беше големо позитивно изненадување за сите посетители. Скептично набљудуваа само еден тапан, две гитари и контрабасот. Но, ние постојано ги воодушевувавме.
Пред сè, поради одличната музичка постава.
Тапанарот Гашпер Бетонцељ се имаше стекнато со звање магистер на музика на универзитетот „Сити Јуниверзити" во Њујорк. Она што Гашпер го прави со стапчињата на само еден тапан е навистина ремек дело. Неговата позитивна енергија е особено голема во земјите на скарата, зашто е алергичен на зеленчук. За љубов кон внук му еднаш изел пет малини.
И тоа влакнести, вели.
Игор Безгет е еден од најдобрите словенечки гитаристи. Можам со сигурност да кажам дека е најбрзиот, бидејќи неговото соло, побрзо и од најбрзото мастурбирање, е нереално.
Си игра и тоа како со своето здравје.
Никола Матошиќ станува незаменлив басист во бројни словенечки џез-постави. Неговата насмевка ни донесе посебен статус насекаде. Откако ќе ја претставам групата, сите ние добиваме огромен аплауз, но само Никола добива врескање на девојки, мајки и жени во стилот на она по Битлси.
Обично мора да се фотографира со сите заедно, па со секоја посебно, а потоа и секоја го фотографира сама со својот апарат.
Оваа година ни се придружи и син ми Рок, кој одлично се вклопи. На групата ѝ го враќа џипси-свинговскиот звук и овие искуства ќе ѝ бидат од полза на неговата група Либидо.
Возачот Бране Шкерјанец е стар член на екипата, веќе навикнат на сите страшни работи, на кого дружбата со музичарите ќе му донесе бенефициран стаж.
Се сомневам дека ќе почне да свири гитара во пензија.
Да се обложиме?
Порта Џез беше дупка полн уште од рано.
Веќе четврти ден сме во градот и се рашири добар глас. Жариме и палиме моќно, брзо и прецизно. На публиката нè ѝ даваме да дише. Дури и пребрзи сме.
На Гашпер ќе му биде роденден по полноќ и на сцената ќе се донесе мала торта со свеќичка. Ја свириме Чакај ме и ги претставувам сите музичари.
Полноќ е.
Оди Ментол бонбон, текстот „наенкрат ми је гласно рекла", пауза, и: „Сè најдобро, драг Гашпер".
Кога келнерот рече дека снемало пиење, забавата тукушто беше почната.
Таа ноќ не спиевме.
По долгото и емотивно збогување од новите пријатели, ветивме дека повторно ќе се сретнеме на есен и веќе брзавме накај Ниш, каде што нè чекаше попладневната прес-конференција на нишкиот Нишвил Џез Фестивал.
Ако Американците можат да имаат Нешвил и Србите можат да имаат Нишвил.
Така е.
Сачмо во опинци со кавалче
Арчи ми е стар пријател од Ниш.
По две години, на 17 август 2007, повторно се сретнавме на прес-конференцијата на 24. Џез-фестивал. 24 години се завидна старост за секој фестивал.
Оваа година маскота на фестивалот е Сачмо, кој носи опинци и свири на кавалче, а притоа и зачудено гледа.
Никола ја посети баба му и се сретна со брат му, Бизго конечно ја најде Ќеле-кулата и нејзините черепи, а по пат и мојот плакат, каков што и во Словенија е вистинска реткост.
Останатите го преспаа попладнето во собите на Регент Клубот и кришум плачеа под туш на сентиментални филмови. Се надевав дека ќе го сретнам тој што ја тепаше Тина Тарнер, ама дојдов еден ден подоцна.
Очигледно Ајк набрзина се збогувал.
На годинашниот фестивал веќе успешно настапија Влатко Стефановски, Лери Кориел, Лени Вајт, Виктор Бејли, ако ги набројувам само најпознатите.
Одлично друштво за да се фалам дома. Концертната сцена голема колку две љубљански Крижанки се состоеше од две помали сцени. Нишката Тврдина е идеално место за такви приредби.
Организацијата течеше со локален ритам, кого Арчи сликовито ни го опиша за време на ручекот. Нишки 15 минути се наши 40. Затоа, наместо во 11 навечер, ние настапивме во 1:30 наутро. Но, публиката одлично се држеше и некако ние имавме најмногу бисови на фестивалот.
Можевме и на трет, ама техниката веќе беше презаситена од сè.
Кога, веќе уморни, се враќавме дома, среќававме млади луѓе, кои доаѓаа на забавата со електронска музика што допрва почнуваше.
Браво, стари, рекоа, се сликаа со нас и отидоа на забавата. Повеќе не смеевме да се заебаваме. Новиот ден веќе се исправаше на нозе.
Дечки, навечер нè чека Бизељско. Контрастот е крал на животните.
Говедска супа со фиде
Турците се враќаат во Германија.
Хаос на одморалиштата крај патот.
Храбро се стрчувавме напред по левата лента и, вреди. Веќе сме во Белград. Тогаш комбито речиси ни застанува и почнува одвај да влече.
Катастрофа. Во Бизељско нè чека говедска супа со фиде. Се тегнеме низ Белград, секој задлабочен во своите мисли. Секој ги пцуе злите духови и испраќа молби за надеж на своите богови. О, свети Фолксваген, смилувај ни се. И, навистина. Некаде кај Рума, од Словенија доаѓа препорака од автомеханичар да застанеме и да го изгасиме моторот. Веројатно автомобилскиот бројач сам ќе се ресетира, а ако не, тоа ти е.
Тогаш немаме среќа.
Сепак, ја имавме.
За неколку часа веќе фаќавме кривини покрај идиличните словенечки села, кон тонската проба и говедската супа.
Стоп!
Крај патот стои плакат, најверојатно дизајниран од самиот Марјан Црнариќ, организатор на концертот во Бизељско, личност, за која би можел да напишам еден тон занимливости. На сликата на големиот плакат, под брадата, ми додал слика од црквичка на врвот од еден рид.
За неколку моменти веќе сме на сцената токму пред таа црквичка. Оградата околу сцената е обвиена со листови од бршлен. Разните девојки весело се прашуваат што ќе засвириме. Селските момци ги поставуваат клупите, а јас веќе се мачкам со крема против комарци.
Импозантниот господин Шекорања повторно ни ја заробува душата во својата гостилница со единствените деликатеси од домашната кујна.
И, светот повторно е убав.
Нашата гардероба е во канцеларијата на жупникот. Таму нè дочекува господинот Владо Лесковар, доста омилен жупник во Бизељско, и нè почестува со чаша вино. Исто така е и страствен моторист и подоцна некако ќе се пронајде во песната Бољ стар, бољ нор. Само се шегувам.
Но, слушателите нè повикуваат и г. Лесковар нè најавува.
Не се сеќавам кога последен пат ме најавил свештеник на концерт. Се надевам дека моите пофалби нема да му наштетат во понатамошната кариера, бидејќи не го делам истото мислење со компанијата во која е вработен.
Си поминавме одлично. Публиката ракоплескаше и пееше, смеата ни ги грееше срцата, а девојките срамежливо се кикотеа на духовитите алузии. Браво, Марјане, концертот покажа дека и во провинциите постојат луѓе кои слушаат поинаква музика.
Патот нè води кон дома по Дољенска, а вистинскиот умор од последната недела веќе си ја покажува својата тежина. За седум дена стекнавме многу нови пријатели, насмеавме барем неколку луѓе и научивме многу.
Уште кога тргнавме на кратката турнеја си размислував дали Македонците го знаат оној виц за ватерполо натпреварот во Скопје, кога тренерот на домашната екипа дури пред крај на натпреварот гласно му довикува на средниот напаѓач, Гоце, сепак да му ја додаде топката на левото крило, Димче.
„Гоце! Гоце! Додај му на Димче!"
Гоце не го слуша, но постигнува победнички гол.
Наместо да го пофали, тренерот почнува да му се дере.
„Ама, дадов гол", се правда Гоце.
„А, бре, ти даде гол, ама Димче ни потона!"
На македонски звучи неспоредливо подобро.
