ВЕРМЕР
Сè додека жената од Ријкмузеум
во насликана тишина и концентрација
И понатаму истура млеко, ден за ден
од бокалот до садот
Светот уште не си го заработил
крајот на светот.
Вислава Шимборска
Петок е, 21. декември, и по звуците што ги слушам низ прозорецот, изгледа дека светот се уште постои. Лимените покриви на привремените бараки кои тука стојат веќе триесет години, фрчењето на автомобилите кои одминуваат на налети, валканите ролетни и топлината од лаптопот ставен на бутини како на перниче. Телесни дразби, кои сепак не се доказ ни дека јас постојам, ни дека постои нешто вон мојата сетилност, која реагира на надворешни поттици. Отсуството на таква дразба ја нарекуваме здодевност. Спокојство. Или смрт.
Пред нешто помалку од една година почина Вислава Шимборска, моја хероина во светот на поезијата. Добитничка на Нобеловата за литература, таа до крајот остана луцидна, скромна и крајно прецизна во одредувањето на мерката на зборот, кој треба да му прилега на оној кој го изговара или запишува како што треба да „спие" парче облека, скроена само за него. Иако пишувала целиот живот, не објавила повеќе од тринаесет збирки, и тоа со по 18-20 песни. По разводот од сопругот со кој и онака била во многу краток брак, живеела сама и без деца. До 88 години, и покрај здравствените проблеми, постојано пушела, па еднаш дури и прекинала снимање на кое самата читала своја поезија затоа што веќе не можела да издржи без цигара. „Преку глава веќе од оваа Шимборска", изјавила тогаш. Во истиот стил е и насловот на нејзината последна, постхумно објавена збирка – „Доволно".
Преданијата за крајот на светот, освен предупредувачка, дидактичка порака, можеби имаат и една ваква, помирувачка. Беше што беше, од едноклеточни организми еволуиравме во интелигентни еректирани двоножци, летнавме до Месечината, се спуштивме до најмрачните длабочини, испробавме многу варијанти на господарење и робување, се молевме на многу богови и исто толку убивме, се сакавме, трошевме, уништувавме. Можеби е време некој да ја ресетира машината, да кликне „освежи" и работите да тргнат со нов елан. Не затоа што времето истекло, туку затоа што сме процениле дека на оваа приказна ѝ е доста. Една мала, фина апокалипса, затоа што опциите за козметички поправки се веќе исцрпени.
Ваквиот став е само на прв поглед нихилистички и погубен. На симболичко ниво тој не само што не е таков, туку е и – нужен. Затоа што неспособноста да се процени колку е доста, на ниво на колектив или на поединец, е она што уништува, или што води до самоуништување. Ми се чини дека Шимборска починала спокојна, знаејќи дека иако можела и повеќе, направила доволно. И тоа е веројатно најдоброто чувство со кое секој од нас може да замине. Во мигот на крајот на светот, кој за нас е мигот кога ние ќе го напуштиме, без оглед на масовноста или интимноста на чинот.
„Доволно" содржи 13 досега необјавувани песни на Шимборска, уредени од страна на нејзиниот секретар Михал Рушинек, најупатен во нејзиното творештво, бидејќи со години ги прекуцувал песните кои таа упорно ги пишувала на рака. Еве две од нив, во чест на новиот почеток, после откровението кое, кога-тогаш, ненајавено сепак ќе се случи.
ПОСТОЈАТ ТАКВИ КОИ
Постојат такви кои вешто си го тераат животот.
Одржуваат во себе и околу себе ред.
Имаат за сè начин и исправен одговор.
Од прва разгатнуваат кој кого, и кој со кој,
и во кој правец, каде.
Удираат печати на единствените вистини,
непотребните факти ги уфрлаат во шредери,
а непознатите лица
во фасцикли кои им се однапред предодредени.
Мислат онолку колку што треба,
подолго ни за миг,
затоа што зад тој миг демне сомнеж.
А кога егзистенцијата ќе им допушти,
ја напуштаат институцијата
низ покажана врата.
Понекогаш им завидувам.
За среќа, минливо е.
НА СОПСТВЕНИОТ СТИХ
Во најдобар случај
ќе бидеш, стиху мој,
внимателно читан,
коментиран и запамтен.
Во полош случај,
само прочитан.
Трета можност -
ќе бидеш навистина напишан,
иако миг подоцна
во кошницата за отпад фрлен.
Имаш на располагање и четврт излез –
да исчезнеш ненапишан,
задоволно мрморејќи си
нешто за себе.
(препев И.Ј.)
