Иако не ја следиме детално, грчката уметничка сцена како да живна во светлината на тамошната економска криза и социјалните немири. Филмот „Песјак" (Κυνόδοντας) од 2009, на пример, најблаго кажано е нешто најнеобично што сме го виделе од оваа кинематографија, во рангот на општествената критика и суровост на еден Ханеке или на еден ран Трир. Знаевме дека нешто слично мора да се случува и во книжевноста, па кога на последниов саем ја видовме оваа книга со назнака дека ја добила Атинската награда за литература, тоа некако ни се виде како знак.
И навистина, книгата на Сотакис (1973) е втемелена во најдобрата традиција на егзистенцијализмот, но и на гротеската и апсурдот. Таа е толку силна алегорија на задушувањето на сето она што е човечко од страна на нехуманите и самодоволни системи од каков и да е вид - корпорации, банки, лажно демократски општества - што при средината на книгата почнувате да чувствувате блага нелагодност, за при крајот веќе со тешкотија да земате здив, физички чувствувајќи ја пораката од насловот.
Главниот лик чие име не го дознаваме е доведен до работ на очајот заради неговата невработеност и болната мајка. Тој би сторил се за да сврти нова страница во животот, исполнувајќи ги своите соништа кои и не се кој знае колку екстравагантни - куќа во мирен атински кварт блиску до морето во која би живеел со неговата девојка и подобри болнички услови за неговата мајка. Се јавува на оглас во фирма која од него бара нешто навидум сосема едноставно, а за возврат нуди големи суми - само треба да и го изнајми станот кој би се претворил во магацин за нејзините предмети, а истовремено би можел да продолжи да живее во него. По кратко размислување потпишува едногодишен договор, и испораките почнуваат да пристигнуваат, со секоја достава полнејќи го неговото конто. Се работи за различни парчиња квалитетен мебел, по некој фрижидер, огледало...и на почетокот работата навистина делува лесно.
Но испораките почнуваат да зачестуваат, а просторот во станот станува претесен да ги прими сите предмети, кои се трупаат еден врз друг до таванот. Во еден момент нашиов јунак почнува да размислува да се откаже и да ги врати парите, но неговата девојка, занесена од идејата за купување на веќе одбраната куќа, го куражи и му го зајакнува чувството, дека една година ќе мине бргу, а плодовите на привремената нелагодност ќе се исплатат.
Во еден момент работата сепак станува сериозна - тој веќе не може воопшто да излезе од дома, од сите страни е заобиколен со мебел, може да оди по нужда само во гуски и лопатки, а вработените од фирмата го хранат со цевче. Истовремено, тие постојано ги запишуваат неговите реакции, кои иако најпрвин се нервозни и бунтовнички, многу бргу спласнуваат и омлитавуваат, исто како и неговото тело, притиснато со масички, ногарки и фотељи. Додека надвор почнува да беснее револуција, бунтовниците земаат заложници и убиваат жени и деца, тој е толку вовлечен во својот микросвет, кој се повеќе се сведува на ѕидовите на неговото тело, што не може да му биде помалку гајле за она што се случува „некаде таму", па макар тоа „некаде" било пред неговиот сопствен дом. Книгата завршува со тоа што тој потполно губи поим за време, престануваат сите посети, а единственото на кое се радува - погодувате заради насловот - е што барем може да дише.
„Не можев да спијам" беше една од реакциите на луѓето на кои им ја препорачав книгата, додуше прилично внимателно, заради нејзината тегобност. Од друга страна, зарем не е ситуацијата на безимениот и нам непознат атински јунак и наша? Подготвени да се согласиме на најразлични компромиси во името на некаков живот кој допрва треба да дојде, трампаме дел од својата сегашна слобода, што нè прави робови на идеја за некаква иднина која никогаш нема да се случи.
„Мебелот" кој притиска може да е каква и да е социјална обврска која нерадо сме ја прифатиле, а која полека не вовлекува како црна јама, без можност да се отргнеме - отплата на кредит, работно место на кое сме несреќни, живот во средина која не можеме да ја поднесеме, човечки односи во кои сме се вовлекле без да го забележиме моментот кога тие почнале да не' прават полоши луѓе. Сепак, политичката конотација на романот е неизбежна, особено имајќи го предвид контекстот од кој доаѓа авторот. Ако таа има некаква експлицитна порака тоа би можела да биде - не верувајте на големите ветувања на апстрактните ентитети („компанија", „држава"), затоа што многу бргу ќе откриете дека наместо тие да ви служат вам, слугите сте всушност вие. И не само што ќе ја веднете главата пред нивната сабја, туку ќе бидете пресреќни кога ќе ви дозволат, така наведнати, барем да дишете.
Романот на Сотакис може да функционира на различни географски ширини, а сигурно би бил разбран (иако можеби и забранет) и во други историски околности. Во неговата содржина гледаме одлична подлога за театарска претстава со сценографија која би ја тестирала издржливоста на статиката на театарските згради. Но во неа гледаме и повод да се завртиме околу себе и да направиме попис на сите работи кои со своето присуство нè притискаат до степен на загушување. Додека уште можеме да дојдеме до здив.
