Роден град

Се молат станарите и посетителите
на овој влез
вратата од лифтот
да ја затвараат полека
ви благодариме

Куќен совет

Југот почнува онаму каде што привремено исчезнува автопатот, а џадето се стеснува во џепче помеѓу измачениот асфалт среде ливади и куќи кои ги забележуваме додека самракот полека гасне и истекува во ноќ.

Југот е рид, обраснат со темна шума, молчалива, заканувачка. Го гледам тој рид кој стрчи од мракот, тој сака нешто од мене, го знам тоа. Шутирам конзерва на паркингот, таа се одѕенѕува под автобусот.

Дождот ниту паѓа, ниту ромори, туку само потпрскува, животно го претрчува патот, не знам кое, би можело да биде што и да е помеѓу мачка, рис и којот. Паузираме така пред мотелот Џеп, биску местото Џеп, во земјата Горен Џеп, на патот кон Џеп Долен, стотина колиметри надолу. Сродни се тие џепови, само што тој долу е бајаги антички.

Час подоцна ја минуваме границата, а мене ми пишти телефонот. Некој службено задолжен за добредојде на намерниците им порачува радосно: Welcome to Macedonia, the cradle of civilization. Мислам дека праќачот мисли сериозно.

Од мракот се појавуваат светла, прво само по некое, па сè погусто, додека сиот преостанат мрак не останува некаде зад нас. Такво е запловувањето во ноќно Скопје, токму како и во било кој друг град, спокоен, самоосветлен. Но веќе пред првите улични светилки, тоа го гледа човек од автобусот, ене како гори нешто сосема друго во балканската ноќ, ене го големиот осветлен крст таму горе на Водно, Скопје му е под нозете. Некому нешто му порачуваат оние кои таков и го поставиле, некој тука нешто треба да прочита, и да чита секогаш одново.

Морничаво блеска тој огромен 72-метарски крст над градот, а на него секоја ноќ издишува и согорува преуморен, од немоќ премрениот Исус. Осамнува, па ноќум сè од почеток, до крајот на времето, осуден страшно, тој Исус, проклет со своето стадо. Измачен и несреќен, заточеник на едно кардинално недоразбирање, би молел да биде заборавен, но кого да моли? Таткото е предалеку, а децата подивеле.

Утредента, точно на пладне, низ прозорецот слушам езан. Ešhedu enne Muhammeden resulullah, тврди брадосаниот маж, ветерот ми го носи неговиот пригушен напев, таму некаде од другиот брег на Вардар. А со нив и мирисот на ќебапи од карши, подобри нема ни во Сараево.

Скопје е разорувано на два пати во современата историја: првиот пат од земјотресот, вториот пат од човечка рака. Од она првото останата е само сенишната руина на старата железничка станица, сега музеј; второто разорување е уште во тек, секој ден никне некоја нова глупост и срамота, налудничав споменик, откачена зграда, шизофрен мост. Од мојот прозорец гледав лево во Букефаловиот газ, десно во марципанската реплика на Триумфалната капија. И се штипев за да се уверам дека не сонувам. По вистинското, човечко Скопје затоа трагаш некаде помеѓу тие отелотворени халуцинации на лудиот шеширџија, бараш ракурс од кој не се гледаат, или едноставно бегаш од самиот центар. Моите скопски пријатели и така го избегнуваат центарот, дури и по малку се натпреваруваат кој подолго не бил таму, а ако и бил, кој пократко се задржал во работна и пријателска посета. Центарот е станат пустина на реалното, од кого се криеме во Карпош, Тафталиџе, Чаир, Старата чаршија, а најмногу и најубаво во Дебар маало, затоа што Дебар мала не е шала, како што рече поетот. Би се рекло боемски кварт, но не на оној кореографиран скадарлијски начин, туку вистински, пулсирачки и жив, како комбинација од најдоброто од Дорќол и Врачар.

Еден ден, се сликам под табла на која пишува: улица Мирослав Крлежа. Тука, контемплирам, би можел да се проживее еден од оние пополни животи кои постојано ни се измолкнуваат. Во кафаните се јаде турли тава, телешки мускул и останати волшебности со музикални имиња, во клубовите после вариме со Златен даб, најдоброто изворно пиво на фантомска Југа во 21 век, ни се разврзуваат јазиците за што-и-да-е, се криеме како деца од скороевичката забрана за пушење, во залудни приказни и тромислени погледи ги трошиме мартовските ноќи кои и се за трошење и губење, како и сите други. Утредента, со прекини на стварноста, се присеќаваме каде сме биле и што сме правеле, лечејќи се со овчо кисело млеко от Куманово, подобро не сум пробал во првиот половина век на Земјата.

Скопје некако случајно испадна мој роден град, го влечам по документи цел живот како вроден шпрахфелер или дамка на лицето, без вистински однос кон него, туѓ и непознат. Но и ми недостасуваше, иако не го знаев тоа. Сега, меѓутоа, знам. Скопје стана дел од мојата интимна географија, се научив на неговите улици и на тоа што е лево а што десно, што горе, што долу, каде треба, а каде баш и не мора. Неговите луѓе станаа мои, стекнав скопски ритуали и навики, свои келнери и продавачки во трафика, шетачки маршрути, ноќни засолништа „во агол каде се збира самотијата".

Кога доаѓа време за враќање, собирам парталите и по малку тагувам, а сепак, и ми е мило, затоа што тоа што го стекнав сега е тука, со мене, и ќе го носам секаде, и ќе му се враќам. Во последното мартовско зазорување, дежурниот електричар го пали пламтечкиот Исус, вољно е до вечер; оној брадестиот од другиот брег спокојно заклучува La illahe illallah, а јас треба да појдам кон север. Патот е широк и прав, од Врање, знам, привремено ќе се стесни, а потоа повторно ќе надојде кон дунавските, панонски ширини. Го гледам она брдо кај Џеп, дење е толку мало. Југот останува таму назад; што можеше да се понесе од него, тоа ми е во чантата, а останатото е некаде на друго место, уште поблиску, многу поблиску, ако ме разбирате.

Теофил Панчиќ, 16.04.2015