Во 1967 антропологот Ренато Росалдо и неговата жена Шели одлучиле да живеат со Илонгот, изолирано племе од дождовните шуми на Филипини. Тоа што овие луѓе долго време не биле проучени не било случајно - тие биле познати по отсекувањето глави.
Но Ренато и Шели, како и повеќето антрополози од тоа време, во ова виделе не опасност, туку предизвик. Како што навлегувале во културата на Илонготите, така почнале да го учат и нивниот јазик. Најпрвин едноставни зборови, потоа поапстрактни, кои се однесувале на длабоки чуства како љубов или лутина. Притоа, еден збор отскокнувал од останатите.
Лигет.
Најпрвин, Ренато мислел дека тој значи „енергичен“ или „продуктивен“. Но една вечер го сретнал во контекст кој го изненадил.
Племето побарало од него да пушти снимки oд разговори со луѓето кои ги интервјуирал. Во еден момент се слушнал гласот на сакан и многу почитуван човек, кој неодамна починал. Сите во просторијата се стишиле. Усните им се собрале, лицата почнале да им се грчат.
Му објасниле дека она што го слушаат на снимката им прави „лигет“ во срцата. Толку се гневни, што сакаат да му ја отсечат некому глава. Ренато имал проблем да го разбере изворот на ова насилно чувство, за кое очигледно кај овој народ постои и посебен збор. Сè до моментот кога и самиот не го почувствувал.
Четиринаесет години подоцна, брачниот пар Росалдо, заедно со двата сина, заминале да живеат со племето Ифугал, соседно на претходното. На патот до местото, Шели паднала од карпа и починала. Тој ден, клечејќи до нејзиното мртво тело, Ренато почувствувал никулци на нему дотогаш непознато чувство.
По враќањето во Америка и погребот, чувството продолжило да се засилува. Се случувало да застане крај автопатот и едноставно да рика од мака. И тогаш се сетил - токму тоа сакале да му го опишат Илонготите, тој високо електризиран набој кој струи низ телото, поттикнат од болка и гнев.
Токму овој збор му помогнал да најде ред во хаосот, и да дефинира што му се случува. По првиот збор дошле други, па Ренато напишал и книга, „Денот кога умре Шели: поезија и етнографија на тагата“, објавена во 2013, која содржи подолг есеј, песни, 21 фотографија и мапи. Таа е манифест на нешто што тој го нарекува „антропоезија“, стихови со етнографски сензибилитет. Еве еден извадок:
„Како Американец може да го знае
дофатот на шокот
и сочувството во оваа земја
каде длабоката тага живее во јавност?
Тој е блед, се тресе
како боксер кој држи висок гард,
а чии нозе се тешки.“
Во македонскиот имаме јад, бес, очај, чемер - цела палета термини за емоции поради кои човек може да почне се однесува како Илонгот. И тоа, некако, да биде разбирливо.
