Има автори кои домашната јавност може лесно да ги пропушти во шумот кој го создава самопромоцијата на луѓе а не на идеи, и на фејсбук статуси наместо книги. Љупка Христова-Башевска нема профил на социјалните мрежи, никогаш до сега не гостувала на наша телевизија (иако претходно има објавено две книги, а нејзини есеи се преведувани во Полска, Бугарија, Србија..), докторирала на години кои дискриминаторски се опишуваат како „поодмината возраст“, и живее на село од кое летово (а и многу други лета) се вади вода од бунар. До скоро текстовите ги пишуваше на машина за чукање, а последниот обид за расчистување на купиштата хартиени белешки (меѓу кои и цитати од Светото писмо) завршија носени од силен ветер, кој ете баш во тој миг задува расфрлувајќи ги околу контејнерот. За симболичката тежина на сцената да биде уште посложена, во нивното собирање љубезно се обидуваа да помогнат две забулени жени.
Оттаму и не е чудно што на средина која се декларира како доминантно христијанска, во чиј календар формално има два државни празници поврзани со православниот календар и уште пет такви „опционални“, само за верниците, на кои всушност се повикуваат и оние кои тоа не се, и во која и на голем број атеисти им е „шубе“ да не се венчаат в црква, „затоа што таков е редот“, да ѝ се провлече нечиј обид за критичко препрочитување на Светото писмо. Под лупа е особено ставен Новиот завет, истражувајќи дали тој навистина ги заслужува квалификациите „ненадминат универзален етички кодекс“, „Книга на љубовта“ итн., што и денес му се припишуваат во рамките на западната култура, дури и од страна на многумина кои за себе велат дека не се верници.
Емотивна реакција на ваквата „дрскост“ во некои други околности би била очекувана, иако не и контрапункт на наводно рационалниот и бесчувствителен однос кон темата на авторката. Таа, имено, го брани ставот дека исто како што позицијата на верникот се заштитува/оправдува со неговата „емоција“ по прашањето, така би морало да се дозволи и тоа мотивот на критичарите да биде нивна морална и емотивна реакција на агресивното наметнување митови од страна на оние кои ја користат институционализираната религија за држење во покорност на „непослушните“, на оние кои се осмелиле да ја доведат во прашање наводната светост и недопирливост на нејзините темели.
А токму таков за таков темел се смета Светото писмо, текст кој се третира како кохерентен и доследен, иако реално генезата на деловите што се нашле во него е прилично шаренолика. Тие, имено, се настанати во различни историски и културолошки околности, а кога е во прашање Новиот завет имаат најмалку осуммина автори, со различно социјално потекло и образование. Додека апостол Павле од Тарс, град со претежно грчка култура, го владеел грчкиот јазик и имал барем основна рабинска наобразба, апостол Петар бил неук рибар. Секој од нив секако имал и различен карактер и темперамент, па оттаму некои меѓу нив се помлаки и поблаги а други поостри, бескомпромисни (на пример Матеј во однос на Лука). Текстовите пак од Стариот завет се пишувани во еден фасцинантно долг временски период од 16 векови, од страна на над триесетина автори, некои од нив земјоделци и сточари, други пророци, судии и цареви, на три јазика - хебрејски, арамејски и грчки.
Самата црква, свесна за потребата за внатрешно усогласување на својата Книга, го има направено тоа (за Новиот завет тој момент е 4 век по Христа), но не без противречности помеѓу решенијата за одделни прашања. Тоа е особено проблематично кога станува збор за етичките ориентири, кои никако не смеат да бидат нејасни и меѓусебно контрадикторни, бидејќи тоа му отвара ширум врата на опортунизмот, односно толкувањето на морално релевантните делови на секого онака како што му одговара. Единственото што преживеало недопрено се таканаречените „изреки на мудроста“ од корпусот усно творештво на Јудејците и околните народи, кои веројатно заради нивната чисто емпириска подлога не подлегнале на подоцнежната црковна редакција, а денес сведочат за стремежот на луѓето да го одредат прифатливото и неприфатливото однесување во заедницата и пред тоа да им биде презентирано како „Божја реч“. Таков продор на „народна филозофија“ во библиската етика има и во македонскиот фолклор, кој додуша на моменти отстапува од идејата за човекот кој се остварува како морално суштество единствено под закрила на виша сила, како во „Ако човекот во снагата е како скот, во душата е како Бог“, која инсистира на постоење на внатрешен морален компас, таков кој е ВО а не ВОН човекот.
При критичката анализа авторката ги зема предвид најсилните христијански концепти - оние на покајувањето, проштевањето, љубовта, надежта и верата, и во оваа смисла „не остава ни еден камен непревртен“, особено задржувајќи се на резот направен во етичка смисла на преодот од Стариот во Новиот завет, и згаснувањето на младото христијанство кое е заменето со многу покабастота институционализирана религија.
Младото христијанство го направи својот обид на планот на добрината, ја промовира љубовта како основен принцип на релацијата човек-човек, но така што ја фрли под нозете на Бога: „Кој милува татко или мајка повеќе од Мене, не е достоен за Мене; и кој милува син или ќерка повеќе од Мене, не е достоен за Мене“ (Матеј, 10:37). Направи свој обид дури и со начинот на организација на животот на своите први следбеници, но и тој имаше сериозна пукнатина и краток век. Имено, има убави, топли пасажи во Делата апостолски за животот во заедниците на првите христијани, од кои се гледа дека таму владеел еден вид економски комунизам и цветале љубовта и солидарноста. Но тоа биле луѓе отуѓени од општеството, или здружени - преку една силна надеж - во мали, интимни заедници, каде можеле спонтано да развиваат такви доблести, како да се подарок од самото небо. Сепак алтруизмот тука е строго селективен, кружи само во нивната затворена заедница, важи само за истоверниците...Само по неколку века христијанството од религија на сиромашните ќе стане религија под закрила на богатите и моќните; првобитните христијански општини, од „заедници на верните во Христа“, ќе прераснат во црковна иснтитуција со норми, хиерархија и власт; на почетокот слободно изразените идеи за верата ќе се окаменат во догми, ќе добијат статус на светии околу кои верните веќе нема што да дискутираат; на местото на заедничките простодушни молитви ќе дојдат помпезни обреди и ритуали кои влеваат стравопочит; харизматските прегалци во верската ука ќе ги потисне специјализиран, професионален и социјално надреден кадар...
Што да се каже на крај, освен дека ако Кристофер Хиченс беше жена, таа ќе живееше во Ѓавато, со домашен сок од бозел во едната, и персиска мачка во другата рака.
*
Илустрации на насловна и горе: манастир Св. Јоаким Осоговски, Крива Паланка
