Футуристите и нивната моќ не само да го предвидат, туку и да го обликуваат светот

Футурологијата, односно практиката на предвидување на иднината, не се состои само во замислување можни сценарија, како што тоа го прават филозофите или писателите на научна фантастика. Футуристите често настапуваат со авторитет, со тврдење дека нивната визија е неизбежна и дека токму тие имаат увид, ресурси или моќ да ја реализираат. Затоа нивните предвидувања често се прифаќаат од влади и корпорации како основа за политики и економски стратегии. Историјата покажува дека оние што ја „поседувале“ иднината, всушност поседувале и значајна форма на моќ.

Да се има увид во иднината отсекогаш значело моќ и токму затоа била подложна на присвојување и обликување од оние што имаат власт или желба да ја контролираат. Низ историјата постои постојана тензија меѓу оние што ја „претскажуваат“ иднината и оние што пасивно чекаат тие визии да се остварат. Како што забележува Хана Арент, предвидувањата за иднината најчесто не се ништо друго освен проекции на сегашните процеси и навики, односно сценарија што би се случиле ако луѓето не дејствуваат и ако не се појави ништо неочекувано. Со други зборови, футуристичките визии ретко се неутрални и тешко им е целосно да им се верува.

Иако предвидувањето на иднината постои уште од древните пророштва, астрологијата и гатањето кај старите цивилизации, современиот футуризам е тесно поврзан со Индустриската револуција и нејзините политички, економски и општествени последици. Во тој контекст се појавува Анри де Сен-Симон, кој уште на крајот на 18 и почетокот на 19 век ја идентификува индустриската класа како носител на општествениот напредок. Неговата визија за „индустриско општество“ ја слави продуктивноста и меритократијата, но ги игнорира класните конфликти и се потпира на детерминистичка идеја дека иднината може логично да се изведе од минатото. Тој верувал дека општеството мора да се организира хиерархиски и, доколку е потребно, дури и со сила, за да се оствари „правилната“ иднина — став што потсетува на денешните технолошки визионери кои зборуваат за неизбежноста на своите решенија.

Во 19 век, вербата во науката и рационалното знаење доминирала во европската мисла. Таа верба се пренела и врз размислувањето за иднината, но истовремено се појавиле и сомнежи. Делата како „Последниот човек“ на Мери Шели ја доведуваат во прашање идејата за неминовен напредок и ја прикажуваат науката и како закана. Џон Стјуарт Мил, пак, гледал во слободниот пазар и емпириското знаење пат кон иднина со најголема можна среќа за најголем број луѓе, визија што и денес одекнува во идеите на ефективниот алтруизам.

Карл Маркс и Фридрих Енгелс, иако не биле футуристи во тесна смисла, понудиле јасна и радикална визија за иднината: неизбежна класна револуција и општествена трансформација. И кај нив тврдењето за историска неизбежност било клучно за убедливоста на нивната прогноза. Делата на Х. Г. Велс исто така покажуваат како научната фантастика често служела како лабораторија за политички и општествени идеи, нешто што денес го гледаме кај технолошките елити опседнати со футуристички наративи.

Во 20 век футуризмот станува самосвесна практика и институционализирана дејност. Италијанското футуристичко движење ја слави технологијата, брзината и индустријата, но постепено се поврзува со национализам и фашизам. По Втората светска војна, футуристичкото размислување добива нова форма преку тинк-тенкови, кои настојуваат да ја направат иднината предмет на научно моделирање и рационално планирање. Идејата била дека со доволно податоци и експертиза, иднината може да се предвиди и контролира, без утописки фантазии.

Во тој период иднината станува простор што бара интервенција, планирање и рационализација, особено под сенката на нуклеарна војна, еколошки катастрофи и демографски стравови. Сепак, до крајот на 1970-тите, по Виетнамската војна и економските кризи, вербата во способноста целосно да се контролира иднината значително слабее.

извор

17 декември 2025 - 11:31