Делата на Пабло Пикасо „бараа човечки жртви,“ пишува неговата внука Марина во мемоарите. „Никој во семејството не успеа да да му избега… Му требаше крв за да ја потпише секоја слика.“
Или да речеме, Лусијан Фројд, познат по портрети на меланхолија и изолација, кој самиот бил причина за големи дози меланхолија и изолација и надвор од платната, со неговите 14 деца и никаква посветеност кон нив. Една од ќерките, Луси, за британски весник има изјавено дека се обидувала да се поврзе со него: „Го поканив на венчавката бидејќи, помислив, татко е, иако не е тато.“
Фројд не ни одговорил.
Не се само сликари, ако се прашаат и тие што живеат меѓу филмаџии, музичари и автори - не дека се секогаш деструктивни егоисти, но голем процент се токму тоа. Тоа наметнува едно прашање: Дали ужасното однесување ја прави уметноста подобра?
Не зборуваме за сексуалната злоупотреба обелоденета во последно време и дали таа има некаква улога во исклучителните дела; таквите случаи се злоупотреба на моќ, никогаш со уметничка цел. Темата е овде дали гадното однесување игра клучна улога во нашата култура.
Некои го поврзуваат незаузданиот ум со креативност, како хаотичното живеење да е доказ за некаква дарба. Но, хаосот не креира голема уметност. Всушност, повеќе го продава уметникот како голем.
Дивјакот е она што го голтаме во биографии, како што им се восхитуваме на мафијаши на филм. Ние, кои ги почитуваме правилата на општеството и ја поттиснуваме природната себичност, ги гледаме одметниците со потресена восхит. Ги остваруваат нашите фантазии, ги отфрлаат нашите правила, а сепак заработуваат почит. Никој не чувствува восхит кон прибран уметник.
Уште една предност на мрачното однесување е што, за жал, помага во продуктивноста - да го принудиш партнерот да чува деца, или да ги користиш децата да ти го апсорбираат расположението, или да ги отфрлаш сите што не ти служат на интересот. Машките уметници ова го правеле со векови, мелејќи ги блиските во материјал. Тоа е уште една причина што жените ретко се вклучени во уметничките великани: Никогаш не им бил дозволен таков морален имунитет.
Се разбира, бескрупулозните типови ги валкаат најгорните скалила на секое поле на натпревар, без разлика дали се работи за политика, академија или бизнис. Но, во такви професии, дивите егоисти се презрени, а нивната приватна суровост е разобличена. Ова не важи за културниот свет - неговите ѓаволи стануваат секуларни светци.
Помислете на јазикот кој го користиме кога дискутираме уметнички височини: великани. Културолошката икона следи визија, наоѓа глас, прави патека и покрај обесхрабрувањето на помалите умови - и докажува дека е во право. Но, секој кој набљудувал повеќе сериозни уметници додека работат, може да сведочи дека во помала мера се работи за инспирација, а повеќе за напорна работа. Исто така, тие што ги создаваат делата навистина се грижат за туѓото мислење и тоа многу. Инаку, зошто да се води битка за работа чија суштина е комуницирање со непознати? Вистински индиферентните не би ги покажале своите дела, што значи дека никогаш не би слушнале за нив. Индустриите на културата имаат корист од перпетуирање на уметничкиот мит, затоа што идол е бесценета алатка за маркетинг. Ѓаволски е тешко да продадеш културолошки проект само затоа што „го бива“. Ако разгледаме наоколу, публицитетот на уметностите лежи во приказната зад нив, за создавачот, за потеклото на делото. За сѐ, освен за она што треба да зборува за себе.
Во нашето време, културолошката слава може да се добие и со ситници: спонзори, лична привлечност, генијалност или пријателства, каде си роден, во која класа си роден. Сепак, се држиме до една чудна верба дека најдобрите дела ќе си го најдат своето заслужено место.
Но, зошто? Со помош на кое чудо на следните генерации им е појасно она што нам ни бега? Да, ослободени се од нашите минливости - но имаат и свои.
Бидејќи културата постои подолго отколку фаќањето забелешки, човек може само да шпекулира како предисториските луѓе ги гледале своите уметници. Знаеме дека предмети се користеле во свети ритуали, па можеби нивните креатори се сметале за магични. За време на антиката, поетите се ценеле, но визуелните уметници не биле многу важни. „Човек ги цени божествените прикази, може да им се моли и да принесува жртви,“ вели Сенека, „а сепак ги презира скулпторите кои ги направиле.“
До ренесансата сепак, сѐ тоа се менува. „Животите на уметниците“ на Џорџо Васари, прв пат објавена во 1550 раскажува за вундеркинд-и кои уште од детство се брилијантни и тоа преку трачеви: На Микеланџело некој ривал му го пукнал носот, Пјеро ди Косимо е чуден и повлечен и живее на варени јајца, Рафаел паѓа мртов после енергичен секс. Приказната е притоа и полна со грешки. И ова е своевидно поставување стандарди.
Уште еден пресврт доаѓа во раните 1800-ти, време кога уметниците во Франција живееле во сиромашни маала, населени од Роми, пејоративно нарекувани и цигани - кои често ги поврзувале со животински страсти и сексуална ослободеност. Ова се глупости, но порочните легенди се ширеле преку уметностите, правејќи ја мачната, сиромашна борба дефинирачка бајка за културата.
Векови понатаму, боемските фантазии не нѐ напуштаат. Секоја генерација одново ги открива, од пишувачките-сликарско-шљокачки гастербајтери во Париз во ’20-те, до повоените поети, преку целата хипи ера, до гранџот во ’90-те и така натаму.
Пред #MeToo, речиси и да важеше дека единствените гревови што оправдуваа исклучување од културолошката мапа беа нацизам и педофилија (второто дури и помалку тежи од првото). Прашањето беше: Можеме ли да се восхитуваме на делата откако ќе ја откриеме вистината за карактерот на создавачот? Но, контра-прашањето е потешко: Дали ги сакаме делата делумно и заради карактерот на создавачот? #MeToo се завети дека ќе ги трансформира уметностите и веќе лови срамно однесување. Сепак, остануваме далеку од искрени на тема - што ја прави културата и кому му пресудуваме дека е голем - и зошто. Оваа лажност, сепак, осветлува една упорна вистина: Уметноста сѐ уште игра толку голема улога кај нас, што спремни сме да се залажуваме себеси за да веруваме во неа.
