Херта Ајртон: Жената што не ѝ дозволи на науката да ја замолчи

Во време кога женските гласови едвај се слушале надвор од ѕидовите на домот, Херта Ајртон зборувала со генијалност.

Родена е како Фиби Сара Маркс во 1854 година, останува сираче рано во животот и расте во скромни услови. Сепак, амбициите ѝ биле далеку од скромни.

И покрај пречките, Ајртон успеала да обезбеди место на Гиртон Колеџ при Кембриџ - еден од ретките колеџи што примал жени тогаш. Таа студирала математика, во време кога многу малку жени биле воопшто добредојдени во просториите каде се водела вистинската наука.

Не само што се истакнала, туку и создала: нејзиниот инструмент за техничко цртање - line-divider - бил користен од инженери и уметници, и претставувал само почеток на нејзината иновациска работа.

Но вистинскиот научен пробив се случил кога се зафатила со еден од најнеразбраните проблеми во електротехниката - електричниот лак. Овој феномен предизвикувал непредвидливи звуци, тантеж и неправилности, што долго ги збунувал инженерите. Ајртон ја идентификувала причината за нестабилноста и формулирала математичко објаснување. Нејзините резултати ја трансформирале областа и ѝ донеле академско признание.

Во 1902 година била номинирана за членство во Кралското друштво - престижна научна институција - но била одбиена. Не поради недостаток на стручност или научен придонес, туку затоа што била… мажена жена.

Одбивањето не ја поколебало, напротив, продолжила со уште поголема упорност. Во 1906 година станала првата жена што добила Hughes Medal за нејзиниот придонес во електротехниката - награда што дотогаш ја добивале само најголемите машки умови.

Кога започнала Првата светска војна, таа не чекала посебна покана. Го измислила таканаречениот „Ајртонов вентилатор“ - едноставен, но ефикасен уред за отстранување на отровни гасови од рововите. Спасувала животи и без да носи оружје.

Херта не била само иноваторка и научничк, туку и пријателка на Мари Кири и активна суфражетка. Својата куќа ја претворила во засолниште за жени што штрајкувале со глад за правото на глас. Нејзината борба за еднаквост била подеднакво интензивна како и нејзината посветеност на науката.

Херта Ајртон ја проширила науката, и не барала дозвола да биде дел од историјата - ја испишала со свои раце. Денес, таа е симбол на тоа што значи да си жена во наука, и зошто не треба никогаш да прифатиш молк во свет каде има што да кажеш.

14 јули 2025 - 12:26