На Папуанските планини вирее дрвото пандан, кое расте и до 30 метри височина, и дава оревести плодови во облик на мали ананаси. Се јадат свежи или зготвени и имаат вкус на пекан ореви. Со оглед на високата нутритивна вредност, тие се чуваат за периоди кога нема друга храна, од нив се прави каша или се консумираат во тек на колективни церемонии. Според истражувачите тие се поврзани со најраните знаци на човечко присуство на Папуа - уште во леденото доба луѓето ги напуштале бреговите и се качувале на планините во потрага по нив. Со текот на времето ваквите експедиции добиле и обредно значење, и одиграле улога во развојот на тајна форма на јазик.
Имено, кога се собира овој вид ореви, не смеат да се кажуваат „обични“ зборови. Наместо тоа се користи говорот на панданот. Тоа не е засебен јазик, со посебна граматика и лексика, туку стил на јазик кој се користи во специјален контекст, она што лингвистите го нарекуваат „регистар“. И ваквата промена на регистерот важи за различни кланови со различни јазици во истиот регион - сите тие го менуваат говорот кога ги берат панданите.
Лингвистот Карл Френклин живеел близу планината Гилуве, втората највисока планина во Папуа Нова Гвинеја. Сега пензиониран, тој прв пат дошол тука во 1958, за да помогне да се каталогизираат локалните јазици. Тој и неговата сопруга живееле во село на племето Кева, пет часа од најблискиот владин пункт. Следните неколку децении Френклин создавал азбука за Кева (кои тогаш немале свое писмо) и собирајќи зборови за речник на нивниот јазик.
Секоја година во зима Кева се качувале на планината и таму се недели собирале пандан. Еден ден Френклин дознал дека додека се таму тие користат друг јазик, „за духoт на планината да не ги вознемирува“. Духот за кој станува збор е Кита-Меда, чувар на дивите кучиња од планината, која е полна со нив. Тој на вратот носел долга низа школки и лесно се криел зад лисја. Сепак, бил опасен, способен да расчеречи луѓе што му пречат. Бидејќи го разбирал јазикот на Кева, тие ги одбегнувале вообичаените зборови, за да не му привлечат внимание и за да ги остави раат.
Кева имале и други табуа во врска со јазикот - кога луѓето умирале или се женеле не можело повеќе да се користат нивните оригинални имиња. Но Френклин не можел да одолее да го слушне и овој таен говор, а тоа можел да го направи само на лице место. Успеал да најде хеликоптер за да го качи повисоко на планината и да го потврди присуството на јазикот кој според граматиката е ист со стандардниот Кева, но во кој речникот е испревртен. На пример „репена“ значи и дрво и оган во стандардниот јазик, но на „пандански“ истите предмети се нарекуваат палаа. „Маеја“ значи луд на стандардниот јазик, но свиња на пандански. „Креаа“ е грмушка на кева, но „креаа“ е птица или какво и да е летачко суштество на пандански.
Во шумата се разликува и количеството зборување - се внимава да се отвара уста само кога е најпотребно, па оттаму и регистерот има прилично ограничен обем. Кај други групи кои ги берат истите ореви, и го почитуваат истото јазично табу, разликата помеѓу обичниот говор и оној за берење е уште поголема. Ваквиот таен јазик, освен што има обредна функција, е и ознака за територија. Се додека планината Гилуве се смета за опасна за оние кои не го знаат јазикот, аутсајдерите се плашат да ја поминат.
Извор: Атлас Опскура
