Ракописот што се наоѓа пред вас го добив од управникот на затворот во едно гратче во Пиемонт. Не баш сигурните податоци за таинствениот затвореник што ги оставил тие хартии во затворската ќелија, темнината со која е обвиткана судбината на писателот, необјаснивата воздржаност на сите чии патишта се вркстувале со патот на тој човек што ги напишал страниците што следат, ни налагаат да се задоволиме само со тоа што го знаеме; треба, исто така, да бидеме задоволни што од тој ракопис останало барем нешто - после средбата со лакомите стаорци во затворот - затоа што дури и при таквите околности читателот може да стекне некаков увид во вонсериската приказна на ете тој Умбертo Умбертo (освен ако таинствениот заробеник, ете, по некоја случајност, не е е Владимир Набоков, кој парадоксално пребегнал во областа Ланге, па овој ракопис да ни го открива и тоа второ, камелеонско лице на неговиот разврат), и од неа да извлече скриена поука: дека под либертинската одора се крие некаква возвишена моралност.
***
Бабита. Ти цвет на младоста моја, агонија на моите ноќи, дали воопшто некогаш ќе те видам? Бабита. Бабита. Ба-би-та. Три слога, од кои вториот и третиот го сочинуваат деминутивот, како да му противречат на првиот. Баб. Ита. Бабита, ќе мислам на тебе сè додека сликата твоја не се претвори во сенка, а гробот твој место на твое вечно почивалиште. Се викам Умберто Умберто. Тогаш кога се случи пресудниот настан смело му се бев препуштал на младешкиот триумф. По сведочење на луѓето кои тогаш ме познаваа, драг читателе, а не овие кои сега ме гледаат, во оваа ќелија, беден и запуштен, со првите траги на крута, пророчка брада на образите. Елем, по раскажувањето на оние кои тогаш ме познаваа, бев речиси ефеб, со примеси на меланхолија за која најверојатно беа заслужни медитеранските хромозоми на некој предок од Калабрија. Девојките што тогаш ги среќавав копнееа по мене со сета сила на своите тукушто расцутени матки, пренесувајќи ме во овоземните страдања на своите осамени ноќи. Но јас речиси и да не се среќавам на тие девојки, затоа што некаде во тоа време западнав во страшните челусти на една сосема поинаква страст; моите очи едвај да преминуваа по нивните образи, позлатени со свиленикавите, проѕирни пердуви облеани со зраците на сонцето на залез што паѓаа oткосо.
Љубев, драг читателе, драг пријателе! Со збудаленоста на моите страсни години ги љубев оние кои ти, во својата трома лакомисленост, би ги нарекол „старки“. Јас, поттикнат од најдлабокиот лавиринт на моето голобрадо битие, копнеев по жени кои носеа строги, неумоливи лузни на староста, кои се грбавеа под фаталниот ритам на своите осумдесет години, чиишто тела беа страшно поткопани од сенката на пропаѓањето. Да ги означам тие суштества, занемарени од многумина, заборавени во страстната рамнодушност на типичните уживатели, на крупните млекарки од Фриулија, на некои дваесет и пет лета, тука, драг читателе - повторно притиснат од рефлуксот на наметливото знаење што го блокира и спречува секој наивен чин во кој би можел да се впуштам - ќе го употребам терминот што, искрено се надевам, го одбрав со доволна прецизност: норнети.
О, како би можел да ти опишам тебе, кој си склон толку лесно да ме осудиш (toi, hypocrite lecteur mon semblable mon frere!) привлечноста на утринскиот плен кој податно му се нуди на превеаниот обожавател на норнети во мочуриштето на нашиот затрупан свет? Како да ти го пренесам тоа тебе, кој шпарташ низ попладневните градини во банална потрага по тукушто расцветани девици? Што знаеш ти за тој притаен, сенишен, раскикотен лов во кој љубителот на норнети се впушта меѓу клупите на подостарените паркови, во миризливата полутемнина на базиликите, на стазите, покриени со ситен чакал, на периферните гробишта, на аголот на старечкиот дом, секоја недела во точно одредено време, пред вратите на оние сврталишта, во певливите поворки на парохиските литии, по добротворните базари, демнејќи во љубовни заседи напнато и - ех - неподносливо чедно, надевајќи се дека ќе фати некој подобар поглед на тие лица избраздени со вулкански брчки, воденикави очи заматени со мрена, грчевити треперења на суви усни втонети во префинетата депресија на беззабите усти, кои само повремено заживуваат во светликавите изливи на екстаза од плунки, па тие горди ковчести дланки, нервозни и страсно растреперени, предизвикувачки, со прсти кои бескрајно бавно пребираат по бројаниците!
Би можел ли некако да ти опишам, тебе читателу и пријателу мој, каков раскинувачки очај ти се разлева низ утробата кога ќе го здогледаш тој недостижен плен, грчевитото треперење што те обзема при некој краткотраен допир на поминување: мушкање со лактот во преполн трамвај - „простете, госпоѓо, дали сакате да седнете?“ - ох, сатански пријателе, како само си се дрзнал да го прифатиш тој влажен поглед на благодарност проследен со зборовите, „благодарам, момче, навистина си љубезен!“, додека ти во себе гориш од желба ете тука на лице место да ѝ се препуштиш на баханалиската драма на поседување - едвај почувствуван допир на чесното колено додека дискретно се лизгаш со ногата меѓу двата реда на седиштата во речиси празната кино сала во соседството, нежен но контролиран стисок со раката - во оние повремени моменти на екстремен контакт! - додека ја придружуваш скелетната рака на старицата на која ѝ помагаш на пешачкиот премин со горделива грижа на водач на млади извидници.
Мојата превртлива бадијалџиска младост ми беше подарила и други средби. Како што реков, имав пријатен изглед, со малку загасит тен, и нежно држење на невино момче што е притиснато под деликатната машкост. Не можам да кажам дека не знаев што е тоа младешка љубов но на неа ѝ се препуштав како да ѝ плаќам данок, како да исполнувам некои неминовни побарувања на своите години. Си спомнувам на една мајска вечер, нешто пред залез, кога во градината на една господска вила - беше тоа во областа Варезе, недалеку од езерото што се прелеваше во црвена боја од светлината на сонцето што гаснеше - лежев во сенката на некои грмушки со една слабичка шеснаесетгодишна, со дамки по лицето и беспомошна, обземена од застрашувачкиот виор од емоции насочени кон мојата маленкост. И токму во тој миг, додека малодушно ѝ го дарував волшебното стапче на мојата стасана машкост, здогледав читателу мој, на еден од прозорците на катот, силуета на една свисната старица што беше речиси пресвиткана наполу, како низ ногата свлекува некоја долга безоблична памучна чорапа. Таа зачудувачка глетка, тој отечен женски екстремитет прошаран со јазлести мермерни вени, милуван од трапавите движења на старечките дланки што го слекуваат гломазното парче облека, ми изгледаше (во моите страсни очи) како брутален фалус што е достоен за завист, опсипан со невини милувања: и во тој миг, обземен од екстазата што беше удвоена поради далечината, јас едноставно експлодирав борејќи се за здив, во излив на биолошка согласност што конкретната девојка (ти глуп полноглавецу, како само те мразев!) го дочека со страсно офкање како со тоа да ѝ бев оддал чест на нејзините млаки убавини.
Дали тогаш, или некогаш потоа, ќе стане јасно, ти тап инструменту на пренасочена страст, дека си уживала во храна од туѓа трпеза, или водена од заматената суета на своите незрели години виде во мене огнен и незаборавен соучесник во грев? Веќе утредента си замина со своето семејство и недела дена подоцна добив разгледница во која се потпиша со зборовите „Твојата СТАРА пријателка“. Дали можеби ја насети вистината, откривајќи ја својата проникливост со таа внимателна употреба на оваа придавка, или тоа сепак беше само храбра употреба на жаргон, израз на распалена гимназијалка која бунтовно го отфрла епистоларниот стил што би бил доличен за таа пригода?
Ах, како потоа, со растреперено тело, се ѕверев во секој прозорец во надеж дека ќе можам да забележам некоја свисната силуета на осумдесетгодишна бабетина во када! Колку само вечери, затскриен зад некое стебло, се препуштав на кулминацијата на мојот осаменички разврат со поглед прикован на сенката што се оцртуваше на завесата, сенка на некоја старица, затекната среде оброк, додека симпатично ја мотка храната во устата! Какво ли само разочарување ќе ме обземеше разорно и за миг (tiens, donc, le salaut!) кога таа фигура, излегувајќи од тој лажлив театар на сенки, ќе пристапеше кон работ на балконот и ќе се покажеше во своето вистинско здание, како гола балерина со набрекнати гради и осончани бедра на андалузиска кобила!
И така со месеци и години си трчкарав незаситен и незадоволен во јаловите походи на убавки норнети, заробен во поривот, во тој неуништив порив, сигурен сум во тоа, кој се родил заедно со мене во оној миг кога некоја остарена беззаба бабица - во очајничка потреба татко ми во тие ситни саати ете успеал да ја пронајде само неа, со една нога во гроб! - ме извлекла од слузавата зандана на мајчинската утроба и ми ја разоткрила, во првата зора на мојот живот, својата бесмртна појава - покажувајќи се пред мене како jeune parque.
Јас не барам оправдување, од тебе кој го читаш ова (a la guerre comme a la guerre); само ти објаснувам колку беше неминовен тој стек на околности кој ме доведе до конечниот триумф.
Седенката на која таа вечер бев повикан беше една гнила забава со многу дофрлања меѓу млади манекенки и бубуљичави студенти. Разнишаната разузданост на воспалените девици, немарното нудење на гради кои вo виорот на танцот бликаа од раскопчаните деколтеа, едноставно ме згрозуваа. Веќе наумив да побегнам од тоа место на банално општење меѓу сe уште недопрени препони, кога некој крескав продорен глас (дали некогаш ќе можам да го опишам тој вртоглав тон, тоа рапаво триење на гласни жици, одамна излижани, allure supreme de ce cri centenaire?) растреперен ламент на една прастара жена ги натера сите присутни да замолкнат. Тогаш ја здогледав како стои пред вратата, со лицето на далечната норна која го обележала мојот натален шок, со разлеаниот ентузијазам на ласцивно белите локни, стегнатото тело под наметнатото платно на малото ветво црно здолниште, од кое стрчеа бројни остри агли, тенки нозе свиткани во спротивставени лакови, кревка линија на кршливи бутни коски кои се оцртуваа под прастарата скромност на достојно износената облека.
Безличната девица која таа ноќ ја беше повикала во својот дом одговори на тој препад со став на стрплива учтивост. Само ги крена очите кон небото и рече „ова е баба ми...“.
***
Ете тука завршува оригиналниот дел од ракописот. Од следните редови овде-онде може да се заклучи дека приказната продолжува помалку или повеќе во ист манир: по неколку денови Умберто Умберто ја грабнува бабата на својата млада домаќинка, ја става на рамката од својот велосипед и ја носи со себе кон Пиемонт. Првин ја води во еден сиромашен старечки дом во кој уште истата ноќ ја дели постелата, откривајќи меѓу другото дека таа воопшто не е невина во тие нешта. Во мугрите, додека во полутемнината на градината ја пуши својата цигара му пристапува некое сомнително момче кое лукаво го прашува дали таа старица е навистина неговата баба.
Во паника Умберто Умберто ја напушта таа установа заедно со Бабита, со што почнува тоа вртоглаво возење низ патиштата на Пиемонт. Посетува саем на вино во Канели, фестивал на тартуфи во Алба, учествува во историската претстава во Каљането, се ака по сточниот пазар во Ница Монферат, го следи изборот за Мис на млекарки во Ивреа, и трката во вреќи во чест на светиот заштитник на Кондове. На крајот од таа лудачка одисеја низ северните предели му станува јасно дека некој е зад нив, дека неговиот велосипед веќе подолго време го следи некој извидник на скутер кој успешно се спротивставува на сите негови обиди да го вовлече во стапица. Еден ден, во општината Инчиза Скапачино ја води Бабита на педикир и за миг ја остава сама да тркне по цигари, за кога ќе се врати да открие дека старицата го напуштила и фатила магла со новиот грабнувач.
Во месеците кои следат тоне во сè подлабока депресија но на крајот повторно ја пронаоѓа старицата, тукушто излезена од некоја фарма на убавина каде што ја одвел нејзиниот нов млад швалер. На лицето нема ниту една брчка, косата ѝ е бакарно светла, насмевката заслепувачка. Соочен со таа разорна трансформација, Умберто Умберто чувствува како душата му се кине од сожалување и горчлив очај. Без да каже збор купува сачмарка и тргнува во потрага по таа битанга. Набрзо го здогледува младиот извидник како седи покрај логорскиот оган и трие два стапа обидувајќи се да го запали. И пука, еднаш, два пати, три пати, секој пат промашувајќи го момчето, сè додека на крајот двајца свештеници во кожни јакни и црни беретки не успеваат да го совладаат. Го ставаат во затвор и го осудуваат на шест месеци поради незаконско поседување оружје и лов вон сезона.
(од книгата „Из минималног дневника“ од Умберто Еко, издавач Вулкан, 2019, превод Букбокс)
