„Носот ми расте“: парадоксот на Пинокио

На денот на шегата и безопасните лаги (ако воопшто има такви), парадокс кој вклучува еден од стереотипно најголемите лажговци во популарната култура, а не е политичар. Измислен е од 11-годишно девојче, чиј татко ѝ дал задача да смисли верзија на онаа „Еден Грк вели дека сите Грци лажат“.

Веројатно сте ја слушнале онаа „Еден Грк вели дека сите Грци лажат“. Во оригиналот на Епименид, кому му се припишува реченицата, станува збор за Критјанин, и тоа поради една легенда. Божиците Тетис и Медеја некогаш се карале која е поубава. Го назначиле Идоменеј, критскиот крал, како судија, а тој ја прогласил Тетис за победничка. Во гнев, Медеја ги нарекла сите Критјани лажговци и ги проколнала никогаш да не ја кажуваат вистината.

Ако се земе предвид и тоа дека потеклото на Епименид е од Крит, работата уште повеќе се усложнува, затоа што тој самиот тогаш излегува лажго. Но ако тој е лажго, она што го кажува не е вистина, значи Критјаните не лажат; бидејќи Епименид е од Крит, она што тој го кажува е вистина; оттаму велејќи дека Критјаните се лажговци, Епименид самиот е лажго, итн. Вака може да се оди до недоглед, докажувајќи дека филозофот и неговите сограѓани се и вистинољубиви и измамници. 

Питер Елдриџ-Смит, професор по филозофија и логика, се обидувал да ѝ го објасни овој парадокс на својата 11-годишна ќерка, Вероник, и предложил таа да смисли своја верзија. „Пинокио вели: Мојот нос ќе расте“. На гордиот татко исказот му се бендисал, и во 2010 напишал статија на темата. Парадоксот наскоро станал многу популарен онлајн, со бројни анализи за тоа дали тој е навистина од истиот вид како она со Критјаните, и дали е воопшто парадокс.

Парадоксот подобро функционира во сегашно време, во мигот додека Пинокио ја изговара реченицата, бидејќи нејзиното лоцирање во иднината може да подразбира и обично физичко растење на носот поради изминатото време. Но поголемата разлика е што финтата со Пинокио функционира само ако се знае содржината на приказната на Карло Колоди, во која на дрвената марионета ѝ расте носот секогаш кога таа лаже, сигнализирајќи го, и казнувајќи го, недозволеното однесување. За разлика од неа, реченицата со Критјаните функционира без да се знае спомнатата легенда, само затоа што е автореферентна.

Овој и други парадокси на лажговците се користат во популарната култура, особено кога треба да се надмудри вештачка интелигенција, која нема капацитет да излезе на крај со вакви искази: Стар Трек, Доктор Ху, Мајнкрафт, Автостоперскиот водич низ галаксијата. Таму машините прегреваат додека размислуваат на оваа тема. Луѓето се уште не прегреале, туку упорно се обидуваат да ги решат ваквите и слични парадокси. 

1 април 2022 - 08:45