Koј бил првиот атеист?

Атеизмот како феномен некако го поврзуваме со христијанството и генерално со монотеизмот, како претходно да немало луѓе што не верувале во натприродни сили, Бог или богови. Една нова книга се однесува токму на тие предхристијански атеисти.

Кога била објавена, во 1951, книгата „Мемоарите на Хадријан" на Маргарет Јурсенар почнувала со мото, позајмено од Флобер:

„Токму кога боговите престанаа да постојат, а Исус уште немаше стапнато на сцена, имаше еден уникатен момент во историјата, помеѓу Цицерон и Марко Аурелие, кога човекот беше препуштен на самиот себеси".

Како што вели новата книга на Тим Вајтмарш „Борејќи се со боговите: атеизмот во древниот свет", голем број филозофи како Флобер, отфрлајќи го христијанството, се повикувале на нивните претходници од антиката. Така, Волтер бил инспириран од римскиот поет Лукрециј, од неговиот материјализам и презир кон религијата. Според него, човек е во состојба да изврши грозни дела во име на верата, како она на Агамемнон кој советуван од свештеник принел човечка жртва (сопствената ќерка Ифигенија) на божицата Артемида за оваа да му прости за некаква навреда. „Тоа е злото кое религијата е способна да го наметне", бил заклучокот на Лукрециј.

Древниот грчки атеистички хор е исто така броен, а меѓу нив најсилен е гласот на Демокрит. „Зборувањето за богови им лежи природно на примитивните народи кои не можејќи да ги сфатат законите на природата прибегнуваат кон фантастични приказни“ - дијагностицирал тој. Еврипид, пак, кого Аристофан отворено го обвинил за отсуство на верба во божественото, постојано ги прикажувал ликовите во неговите драми како разочарани од тоа што боговите не им помагаат. Тоа особено е изразено во неговата „Жените од Троја", во која жените од паднатиот град не успеваат да најдат објаснување за неговото уништување - него или го предизвикуваат богови што уживаат во човечкото страдање, или пак тие воопшто не постојат.

Но на списокот на Вајтмарш има и многу понезвучни имиња од спомнатите, кои биле заборавени под влијание и на нивните богобојажливи современици, а подоцна и од христијаните. Таков е Дијагора од Мелос, кого неговите современици го викале Атеистот, а кој според авторот е „првиот во историјата кој се самоидентификувал како безбожник". Кога некој сограѓанин, покажувајќи му рељефи на кои биле прикажани спасувања од бродолом со милоста на боговите, се обидел да го убеди дека такви богови сепак постојат, Дијагора одговорил: „А каде се сликите со оние што се удавиле?“

Фрагментарната природа на доказите, особено за вторава група филозофи, остава простор за недоволно прецизно дефинирање на карактерот на „неверувањето" во антиката. Дали навистина има директна врска меѓу Лукрециј и Докинс? На Дијагора со Хиченс? Како и да е, очигледно денешните атеисти сакаат да веруваат дека водат потекло од мислители со „педигре" и дека нивните ставови, фала Богу, не се од вчера.

5 февруари 2016 - 17:57